Wstęp

    Nazwisko Netczuk powstało z rdzenia Net- oraz sufiksu -czuk. Ma proweniencję ruską, gdyż sufiksy -uk, -czuk są charakterystyczne dla dialektów południoworuskich. Dziś wiemy, że rdzeń wywodzi się od imienia naszego przodka Naca / Nieca Saki, od którego imienia powstały najdawniejsze nazwy rodowe z sufiksem -ko: Naczko / Nieczko. Imię Naca / Nacz ma pochodzenie litewskie¹, zaś formy Nieca / Niecz stanowią ruski wariant tego imienia. Zanim jednak przejdziemy do historii naszego nazwiska poniżej wprowadzenie o powstaniu nazwisk tego typu.

O nazwiskach z sufiksami typu -k-

    Polskie i ruskie nazwiska powstawały głównie dzięki przyrostkom. Są one bardzo liczne. Dla przykładu obecnie w Polsce ok. 45.000 osób nosi nazwisko z rdzeniem "Maciej" [1]. Występuje ono z 57 różnymi przyrostkami. Procentowy udział występowania przyrostków ilustruje tabela na stronie Ornatowski.com [2]. Na jej podstawie widać, że istniała silna potrzeba zróżnicowania nazw identyfikacyjnych w systemie dwuimiennym. W Polsce nazwiska z przyrostkiem -k- są bardzo produktywne i znajdują się na drugim miejscu pod względem popularności tuż po -ski i jemu pochodnych.
   Nazwiska z sufiksami z -k- tworzono od nazw osobowych, czyli imion pełnych i skróconych oraz poświadczonych już nazwisk, rzadko bezpośrednio od podstaw apelatywnych. W zasadzie mogły one pełnić dwie funkcje: a) funkcję patronimiczną (od imienia ojca) i b) deminutywną (zdrobnieniową - oznaczenie czegoś małego, młodego). Na pograniczu polsko-ukraińskim, a także na zachodnich terenach Polski, zasiedlonych przez kresowiaków po 1945 r. i ludność ukraińską w wyniku akcji "Wisła", występują nazwiska na -yk, -uk, -czuk i -enko, np. Huryk, Litwiniuk, Netczuk, Kieruczenko. Jest to wpływ języka ukraińskiego a dawniej południoworuskich dialektów tego języka [3]. Nazwiska zakończone na -ko, występujące licznie na pograniczu polsko-białoruskim, powstały pod wpływem języka białoruskiego, np. Czwerko, Kościuszko, Moniuszko. W Polsce typowe są zaś nazwiska zakończone na -ak.
    W języku polskim i językach ruskich końcówki nazwisk -ak, -yk, -uk, -czuk, -enko i -ko w połączeniu z rdzeniem tematowym nazwy lub nazwiska oznaczają, iż nazwisko utworzono jako zdrobnienie lub oznacza, że nazwa ta została utworzona od imienia, jego formy skrótowej, przydomku lub zawołania ojca. Na przykład Maciejuk to syn Maćka, Huryk syn Hurki (Hurko), Litwiniuk syn Litwina, Netczuk syn Netki (pierwotnie Niecczuk syn Niecza), Czwerko mały Czwer, Moniuszko /Maniuszko/ - syn Monia (Mania, Mariana), Kościuszko /Kaśtiuszko/ - syn Kosti (Konstantego).
    Cechą charakterystyczną zdecydowanej większości Rusinów z Międzyrzecczyzny, jest ich nazwisko, zakończone na -uk, -czuk, -szuk, zatem z sufiksem typu -k, np.: Netczuk, Nestoruk, Niciporuk tożsame z Niczyporuk, Oleksiuk, Kazimierczuk, Oleszczuk, Adamczuk, Banaaniuk, Łysańczuk, Steciuk, Wasyliuk lub Wasiliuk, Matjejczuk, Matwiejczuk itp. Powstanie większości patronimicznych nazwisk dawnych unitów Międzyrzeccyzny (z sufiksami -uk, -czuk), podobnie jak na pograniczu polsko-białorusko-ukraińskim związane mogło być z przejściem z prawosławia na grekokatolicyzm w XVI/XVII w. po zawarciu Unii Brzeskiej w 1596 r. oraz wpływom dialektów ukriańskich.
    Do wyjątków wśród nazwisk ruskich Międzyrzecczyzny, jak pisał ks. Pleszczyński [4] należały: Hołowieńko, Kupa, Łubik, Zeszko, Bzik, Pepa, Babicz, Omelanowicz, Sawka, Matoszka, Kalinka, Czugaj, Struk, Paprota, Kierekiesza, Kozak, Chodźko, Byczyk, Kosiora, Barysz, Truba, Turyk, Gać, Bałkowiec, Łażko, Czetyrka, Dudka i Goś. Noszące je rodziny miały zarówno korzenie ruskie jak i litewskie. Ksiądz Pleszczyński użył na podstawie zapisów ksiąg metrykalnych kryterium konfesyjnego do wyróżnienia nazwisk "rusinów"².
    Dawniej, do k. XIX w. wyznawcy obrządku wschodniego na Międzyrzecczyźnie, bez względu na pochodzenie etniczne przodków, posługiwali się identyfikacją wyznaniowo-etniczną, przyznając się do cerkwi i ruskiej tożsamości etnicznej, bez konkretnej narodowej orientacji, kóra jeszcze tam nie zaistniała. Ukraińska i białoruska tożsamość narodowa zrodziły się dopiero ponad 100 lat od rozpoczęcia na pocz. i w I poł. XVIII w. procesów polonizacyjnych Rusinów międzyrzeckich. 
   Trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że forma nazwiska, a raczej form przednazwiskowych, zmieniała się na przestrzeni dziejów. Na przykład pierwotnie Matiejuk, mogło się przekształcić w Maciejuk i odwrotnie. Nazwiska szlachty zaczęły się stabilizować już w XV-XVI w. Nazwiska mieszczan nieco później w XVII - XVIII w. Od XIX w. we wszystkich zaborach posiadanie nazwiska było obowiązkowe, a jego nadawanie lub przybieranie zaczęło być obwarowane przepisami prawa. W końcu XVIII i w XIX w. powstawały głównie nazwiska chłopów i mieszczan. Niezależnie od praw i zwyczajów, nazwiska Międzyrzeczan ustaliły się raczej po powstaniu listopadowym przybierając stałą formę, która przetrwałą do czasów obecnych.

Źródła:
[1] https://ornatowski.com/nazwiska/pochodzenie-nazwisk/pochodzenie-nazwisk/ (dostęp: 11.08.2024);
[2] tabela z ww. strony (dostęp: 11.08.2024);
[3] http://free.art.pl/labuz/archiwlabuz/046labuz (dostęp: 2012) - na podstawie pracy magisterskiej Eweliny Dzieżak, Uniwersytet Poznański;
[4] A. Pleszczyński, Historyczno-statystyczny opis parafii międzyrzeckiej, Intergraf, reprint wyd. z roku 1911, str. 230.

Etymologia

    22 grudnia 2005 roku zgłosiliśmy nazwisko Netczuk do opracowania etymologii, czyli genezy jego pochodzenia. Taką usługę oferowała nieodpłatnie specjalistka antroponimii pani dr Alina Naruszewicz - Duchlińska na łamach niedziałającego już portalu internetowego dla genealogów założonego przez Tomasza Nitscha (www.genpol.com). Pani dr Naruszewicz - Duchlińska zajmowała się opracowywaniem genezy nazwisk w ramach swojego wolnego czasu, za co społeczność genealogów-amatorów składa wyrazy wdzięczności. Etymologia nazwiska Netczuk autorstwa dr Aliny Naruszewicz - Duchlińskiej:
"Nazwisko można wywodzić od nazwy osobowej "Netko", tę zaś od niemieckiej nazwy osobowej Nett, ta od przymiotnika nett - czysty, miły. Potencjalną podstawę nazwiska stanowi także rzeczownik netka "wyszycie na rękawiczce" lub neta "rodzaj sieci", wyraz pochodzi z dolnoniemieckiego nett "siatka [1]".
Na wstępie należy odrzucić pochodzenie nazwiska od netki (wyszycia na rękawiczce), gdyż nazwisko w formie Netczuk poświadczono już w księgach metrykalnych międzyrzeckich ok. 1688 r. o czym pisze Pleszczyński, na długo zanim upowszechnił się w języku polskim termin netka oznaczający wyszycie na rękawiczce. Forma w wariancie Nedczuk poświadczona jest w rejestrze podatkowym miasta z 1789 r. a warianty pierwotne w księgach sądowych już w I poł. XVII w. (Niecczuk - 1615 r., Nietczuk - 1646 r.).
    Nazwisko z pewnością pochodzi od  nazwy osobowej, ale w formie Nieca, Naca. Netko/Nietko jest już zrutenizowaną formą pierwotnej nazwy  osobowej Nacz o czym w dalszej części. Formy Naca/Nieca oraz Nietko/Nieczko poświadczone są w Międzyrzecu w latach 1559-1574
   Kolejna etymologia nazwiska Netczuk wg prof. Kazimierza Rymuta [2]:
"Rdzeń nazwiska pochodzi od niemieckiej nazwy osobowej "Net"- , ta od Nett, a ta z kolei od nett "czysty". Nieznana data pierwszej wzmianki źródłowej."
Ród Netczuków ma litewskie korzenie i ruską tożsamość religijno-etniczną jako wielowiekowe dziedzictwo. Dowodem jest prawosławne następnie greckokatolickie wyznanie przodków oraz imiona i nazwy osobowe protoplastów. Zatem pochodzenie nazwiska od niemieckiej nazwy osobowej Nett jest błędne. Historia rodu i źródła sądowe dowodzą, że pochodzi od nazwy osobowej Naca / Nieca przez pośrednie formy Nietko, Niecczuk.
    Etymologia ludowa (tzn. barwne, często fantazyjne wyjaśnienie) na gruncie języków ruskich sugerowała pochodzenie nazwiska od słów: nietij czelowiek, nietczluk, co oznaczać może: "człowiek niezwykły", lub "bliski, krewny", dosłownie "nietyj" [3] - niezwykły [lub krewny], "-czuk" - końcówka jak wyżej. Nazwisko mogłoby tak powstać jedynie w środowisku gwarowym. Etymologia ta opiera się na pewnym podobieństwie fonetycznym słów. Jest najmniej prawdopodobna i nie posiada przesłanek źródłowych.
    W językach ruskich imię Nietko/Nieczko mogło też powstać od staroruskiego słowa "nietii" oznaczającego krewnego, siostrzeńca. Inne pokrewne słowa to: ukraińskie "netyj" - siostrzeniec, serbochorwackie "nethak" - j.w., słowackie "neter" - j.w., staropolskie "nieć" - brat przyrodni, prasłowiańskie "ne(p)tijo" - siostrzeniec, "nepti" - siostrzenica, starolitewskie "nepte" - wnuczka i in. [4].
    Nazwisko Netczuk znaczy tyle co syn Netki lub mały/krótki/niski Netko. W języku ukraińskim nazwisko posiada formy "Netczuk, Netyczuk" i tak jest zapisywane w tej formie od przeszło 200 lat - poświadczone są zapisy metrykalne z Kijowa z 1789 r.: Иоан Нетчук, żona: Анна, ojciec żony: Василий Ионенко, śl. 28.05.1789, a także z Białej Cerkwi [5]. W Międzyrzecu poświadczone w formie Niecczuk już w 1615 r., obecną formę Nietczuk przybrało w 1646 r. z późniejszymi obocznościami fonetycznymi typu Nedczuk (1789 r.). Jest to nazwisko odimienne, patronimiczne.
    Imię Netko (Net?) bardzo rzadko występuje w literaturze i źródłach, czego dowodzi kwerenda polskich i wschodniosłowiańskich źródeł onomastycznych. Może być, jak i inne imiona starosłowiańskie Rusi (Igor, Ivan, Oleg, itp.), zaczerpnięte z języków germańskich, z czasów gdy państwu Nowogrodzkiemu przewodzili Wikingowie zwani przez siebie samych Rusami przez fińskie i szwedzkie warianty fonetyczne [6] . Możliwe też, że jest to po prostu skrótowa forma jakiegoś imienia słowiańskiego, lecz takiego do tej pory nie znaleźliśmy w źródłach, poza wariantami pochodnymi Nietko, Netewicz, Nitko, Nityn itp. wywodzącymi się w większości od litewskich imion bojarów i mieszczan terenów Wielkiego księstwa Litewskiego, typu Naczko, Neczko, Niczko. Nazwisko Onackowicz, będące patronimikiem od litewskiego Naczko/Nacko bywa wywodzone od cerkiewnego imienia Ananija, tj. Ananiasz [7], co wydaje się jednak chybione. W nazwiskach litewskich Nacowiczów, Nackiewiczów i Nackowiczów [8] źródłem jest imię Naczko/Nacko, względnie zniekształcone do Macko/Micko lub Hacko/Haczko.
    Net mogło być skrótową formą imienia. Od form skrótowych imion nazwiska patronimiczne również powstawały. Nazwa osobowa Net w językach germańskich pochodzi, jak już wyżej wspomniano, od starogermańskiego nett - "czysty", por netto - "czysty, czysty zysk". Germańskie pochodzenie podstawy tematu nazwiska [nie zaś całego rodu, czy nazwiska] podaje ww. prof. Kazimierz Rymut [2]. Nett może oznaczać jeszcze sieciarza - rybaka (język dolnoniemiecki-staroniemiecki) lub człowieka miłego (język południowoniemiecki-nowoniemiecki). Stwierdzić trzeba, że niemiecki źródłosłów Nett nie ma związku bezpośredniego z nazwiskiem Netczuk, zaś pochodzenie litewskiego imienia Naca/Nacz, od którego pochodzi forma patronimiczna potomków Nakajtis - Naczowicz pozostaje nieuchwytna pod względem etymologicznym przed XV w. Możliwe warianty pochodzenia od litewskiego rdzenia nak<nag, gdzie nag- jak nagà znaczy ʽpazur, szponʼ [9].

Źródła:
[1] Słownik języka polskiego, 1900, t. III, s. 245, tzw. słownik warszawski;
[2] K. Rymut, Słownik nazwiska Polaków, 2001, t. II, hasło: Netczuk;
[3] L. Sadnik i R. Aitzemueller, Handwoerterbuch zu den altkirchenslavischen Teksten (Słownik języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Gravenhage 1955;
[4] M. Fasmer, Etimologiceskij slovar' russkogo jazyka, tom 3, Moskva "Progress" 1987, s. 67;
[5] "Україна, дуплікати метричних книг Київської Православної консисторії, 1734-1930," database with images, FamilySearch (https://www.familysearch.org/ark:/61903/1:1:6XW3-LRX5 : 4 March 2022), Marriage, Киев, Киевское воеводство, Польша, Центральном Историческом Архиве Украины, Киеве (Central Historical Archive of Ukraine);
[6] Z. Gloger, Geografia historyczna ziem dawnej Polski, 1900, s. 12;
[7] L. Dacewicz, Imiona w strukturze nazwisk dawnych mieszkańców polsko-litewsko-wschodniosłowiańskiego pogranicza jako fakt kulturowy, s. 272, w: [w:] Pogranicza Kresy Wschód a idee Europy, red. J. Ławski, Białystok, s. 267–280
[8] Popisy wojskowe WKL z XVI w. Szczegółowy wykaz źródłowy popisów wojskowych w dziale Geneza - w rozdziale Ginwiłowie, Naczkowie, Sakowie, Giedroyciowe;
[9] W. Smoczyński, Słownik etymologiczny języka litewskiego, na prawach rękopisu, wydanie drugie, poprawione i znacznie rozszerzone, 12.10.2024, s. 1139, 1142.

Legendy rodzinne a źródła archiwalne

    Z nazwiskiem Netczuk wiąże się legenda rodzinna zachowana przez dwie międzyrzeckie gałęzie rodu w dwóch nieco różniących się odmianach, które przekazują treści znajdujące odzwierciedlenie w historii i źródłach.
    Pierwszą z nich przechowała gałąź z ul. Warszawskiej. Spisaliśmy ją z przekazu Alfreda Netczuka. Według niej forma nazwiska z sufiksem -czuk miała być piętnem, jakie wywarło na rodzinie przyjęcie unii brzeskiej. Więcej o legendzie w zakładce tradycje.
    Rzeczywiście formę z sufiksem -czuk nazwisko naszych przodków przyjęło po przyjęciu przez mieszkańców unii brzeskiej już na początku XVII w. w dawniejszej formie Niecczuk, Nacczuk (1615 r.), a te powstały z XVI-wiecznej nazwy rodowej Naczko, Nieczko (1559-1574) używanej także jako imię, czego dowodem są zpaisy akt sądowych wymieniające naszych przodków w XVI-XVII w.
    Dziś wiemy, że głównym powodem upowszechnienia się w Międzyrzecu form południoworuskich nazwisk z sufiksem -uk, -czuk w miejsce starszych z sufiksem -icz oraz -ko była dość rozległa kolonizacja południowych terenów Międzyrzecczyzny Rusinami zbaraskimi w czasie rządów książąt Zbaraskich (Stefana, Piotra i Jerzego - opiekuna małoletniej Barbary), która miała miejsce przynajmniej od ok. 1550 r. do ok. 1600. Potwierdzają to dane liczbowe zmiany zaludnienia dóbr ww. właścicieli na Wołyniu³ oraz wzrost liczebności domów i mieszczan w samym mieście Międzyrzecu (dla terenów wiejskich brak precyzyjnych danych)⁴. W tym czasie do Międzyrzeca przybyło także kilkanaście rodzin bojarskich z dóbr wołyńskich Zbaraskich, którzy zapewne obsługiwali zamek międzyrzecki i stanowili zaufaną służbę zbrojną księcia, czego dowodzą relacje z tzw. Teki Pleszczyńskiego [1].
    Piętno religii (unii z kościołem rzymskim) i nazwiska (wołyńskie, południoworuskie formy) przodkowie musieli powiązać w czasie i utrwalić w formie legendy. Przed Zbaraskimi prawosławni nie mieli cerkwi w Międzyrzecu. Najbliższa cerkiew znajdowała się w Wohyniu (erygowana w 1535 r.). Podczas władania Międzyrzecczyzną Zbarascy ufundowali aż pięć cerkwi parafialnych:
- dwie w centralnych punktach miasta, najpierw jako prawosławne na osi poprzecznej rynku Starego Miasta (ok. 1551 r.) i w narożu rynku Nowego Miasta ok. 1583 r. (przeniesiona z kaplicy zamkowej Zbaraskich, gdzie znajdowała się od ok. 1550 r. w nowomiejskim zamku),
- w Szóstce (ufundowana w 1551 r.),
a po zakupie do dóbr międzyrzeckich Witoroża, Dołhy, Szachów, Sokula i in. wsi, także w:
- Dołdze (ufundowana w 1604 r.),
- Witorożu (ufundowana w 1605 r.), erygowane już jako greckokatolickie.
Ponadto w 1653 r. erygowano szóstą parafię greckokatolicką w Drelowie.
    Na obszarze parafii łacińskiej w Międzyrzecu istniały zatem aż cztery obrządku wschodniego (witoroska parafia unicka znajdowała się na terenie łacińskiej parafii bialskiej). Dowodzi to znaczącego wzrostu ludności wyznania wschodniego, w tym głównie Rusinów z dóbr książąt Zbaraskich na Wołyniu. Znaczna liczba przybyszy zdominowała lokalny dialekt i zwyczaje językowe dawniejszych wyznawców prawosławia na Międzyrzecczyźnie.
    Druga wersja legendy przechowana przez gałąź z ul Narutowicza, przekazana przez Eugeniusza Netczuka, a także Tomasza Wolskiego w latach 60. XX w. podaje, że nazwisko Netczuk, a raczej jego forma jest piętnem o charakterze społecznym, co sugeruje że nie odpowiada właściwemu i pierwotnemu stanowi społecznemu przodków. Z takim rozumieniem legendy wiązać można przekaz Fedora Netczuka z pocz. XIX w. zrelacjonowany potem ks. Pleszczyńskiemu i zapisany przez niego w tzw. Tekach Pleszczeńskiego, jak również symbolika pieczęci należącej do gałęzi z ul. Narutowicza, którą datujemy na II poł. XIX w. (na pewno przed 1920 r.) z nazwiskiem wpisanym cyrylicą na złamanym mieczu w dwóch członach: Net- bliżej rękojeści i -czuk na ułamanej klindze.











    Obie wersje legendy znajdują uzasadnienie w zapisach historycznych, ponieważ:
- pierwotna nazwa rodowa naszego przodka brzmiała Niecza, Nacza (dominus Nieca vel Naca Sak burmistrz międzyrzecki 1558-1560, znany także jako Sak Kozar vel Kossoha Stasowicz),
- przodkowie pochodzą od wolnych bojarów, czego dowodzą zapisy sądowe, m.in. burmistrza określonego w aktach jako dominus, czyli analogicznie jak szlachcic Kowalewski, wójt międzyrzecki występującyw tym samym akcie oraz określenie bojara Andrzeja Kozarowicza de Krzywośnity zakupującego grunt w Międzyrzecu. Ponadto jeszcze przez cały XVII w. międzyrzeccy potomkowie burmistrza Nacy w lini Ostaszowiców [czyli właściwi Netczukowie], m.in. Stefan Onacczuk, Iwan Nietczuk czy Ostap Nietczuk Małaszyk posiadali w mieście poddanych, czyli czeladź służebną:

właściciel	daty	poddani  Netczuków	źródło
Andrzej Kozar de Krzywośnity (ok. 1540 - po 1591)	II poł. XVI w.	Andrzej z braćmi posiadał w Krzywośnitach 2 rodziny poddane na służbie, być może pochodzące z dóbr zbaraskich, nieznane są ich nazwiska, ale możliwe że Kozarowie przechodzą z nimi do Międzyrzeca w poł. XVI w. zatem mogą oni być przodkami służby Netczuków, tj.: Parczowskich, Kościuków i Podrucznych.	[2]
Stefan Onacczuk (przed 1620 - po  1646)	I poł. XVII w.	Rodzina Parczowskich z Parczewa, m.in. Kondrat z żoną i synem. Stefan Onacczuk pozywa przed sąd miejski swego sługę o zniewagi. Gdy Kondrat popada w problemy prawne Stefan wykupuje go z więzienia i daje rękojmię za sługę. Rodzina obrządku wschodniego, gdyż jest określona jako podlegli parochowi staromiejskiemu, który daje rękojmię za Kondrata w sporze z jego panem. Parczowscy służą w gospodarstwie Stefana Onacczuka w obejściu z inwentarzem żywym, "gdy gnoy skrzibał...". Rodzina Eliasza Skaszczuka vel Kościuka. Ilia Skaszczuk i Wasko Skaszczuk vel Kościuk, dawali rękojmię za Stefana Pana swego w sporze sądowym z Kondratem Parczowskim o zniewagi. Skaszczukowie vel Kośiukowie byli na służbie Netczuków. Ilia Kościuk vel Skaszczuk zbiegł później w Karpaty z domu miejskiego Iwana Nietczuka w Międzyrzecu.	[3] [3]
Iwan Nietczuk (1590-1645)	I poł. XVII w.	Rodzina Eliasza Skaszczuka vel Kościuka. Ilia Kościuk vel Skaszczuk, zbiegł w Karpaty z domu miejskiego Iwana w Międzyrzecu. Z rodziny tej pochodzą Kościuczykowie w Międzyrzecu.	[3] [4]
Ostap Nietczuk Małaszyk (ok. 1645 - po 1670)	I poł. XVII w.	Rodzina Hrycia P(p)odrucznego. Miał zbiec na Ruś, prawdopodobnie do rodziny w dobrach zbaraskich. Nie wiadomo czy Podruczny w źródle to nazwisko Hrycia czy jego funkcja jako służebnego domowego.	[4]

Wg Inwentarza dóbr woźnickich z 1591 r., Kozarowie vel Kozarowicze dzierżyli w Krzywośnikach włóki bojarskie zwane Kozarowe, które wolne były od powinności bojarów służebnych, na co Kozarowie mieli przywilej i płacili tylko podatek. Również partykuła Lysa vel Le von Niczkowicza vel Kozara, syna von Matwieja Niczkowicza, zapisywanego później jako Levon Kossoha.
    Proste nazwisko z sufiksem -czuk, jako piętno religijno-społecznych zmian w pierwszych pokoleniach protoplastów, którzy przenieśli się z włók bojarskich do miasta oraz przyjęli unię brzeską, odcisnęło się wyraźnie w świadomości przodków, czego dowodem są przytoczone powyżej legendy, których korzenie odnajdujemy zdarzeniach z XVI w. W opinii przodków prosta "włościańska" forma nazwiska musiała w jakiś sposób umniejszać dostojeństwo bojarskich przodków, czego byli świadomi, wszak nazwiska z sufiksem -czuk, - uk bardzo rzadko pojawiają się wśród szlachty i bojarów, czasem wśród kozaków rejestrowych.

Źródła:
[1] "Zapisy o tutejszych rusinach miejskich" [w:] Teki ks. Adolfa Pleszczyńskiego o osiadłych rodzinach międzyrzeckich, autorstwo przypisywane ks. Adolfowi Pleszczyńskiemu;
[2] inwentarz dóbr woźnickich;
[3] AP w Lublinie, sygn. 35/46/0/-/4, Akta miasta Międzyrzeca Podlaskiego, Księga landwójtowska 1643-1646, paginy 10-13;
[4] Odpisy akt sądowych Międzyrzeca z XVII w.
 

    Rodowód wszystkich polskich Netczuków niewątpliwie zaczyna się w Międzyrzecu od burmistrza Nacza zwanego też Sak [Naczkowicz-Sakowicz] Stasowicza [od patronimików jego dzieci], syna Stasa Naczkowicza przez Ostaszowiczów do Niecczuków i dalej Netczuków. Ostaszowicze - Niecczukowie używali też nazw Kozar i Sakowicz, które wiążą ich z Kozarami międzyrzeckimi i krzywośnickimi, którzy okazują się być także Sakowiczami i Naczkami, dlatego bardzo ważne dla rozpoznania pochodzenia protoplastów było także prześledzenie genealogii, nazw rodowych i patronimików wszystkich krewnych burmistrza Nacza Saki na podstawie ksiąg sądowych, gdyż dopiero to pozwoliło rozpoznać ich w innych źródłach, m.in. miejsce pochodzenia z okolic Zbaraża - Koziary i Lisiczyńce, oraz dóbr koszyłowskich Kozarów bracławskich. Również analiza wszystkich nazw osobowych w księgach sądowych Międzyrzeca pozwoliła odnaleźć rozdział praw do domu Koszałczinego między dwoma Kozarami międzyrzeckimi, a wszak Kozarowie bracławscy byli dziedzicami dóbr Koszyłowce po zmarłym bracie Koszyłowiczówny, żony Hrynia Kozara w II poł XVI w., którego znajdujemy nie tylko w woj. bracławskim ale także jako ojca Wasyla (Wołosza?) Lisiczyńskiego z Lisiczyniec i Kozar koło Zbaraża oraz w samym Międzyrzecu. 
    Poniżej przedstawiamy zmiany nazwiska od protoplasty w XVI w., włącznie z bocznymi liniami, do  XIX w.:

nazwa	osoba	datowanie	obraz	źródło
NAJDAWNIEJSZA NAZWA RODOWA
Nacz / Niecz [imię litewskie / ruski wariant] Naczko / Nieczko [patronimik] v	Nacz / Naczko / Naczusz Piotr Ginwiłowicz (ok. 1380 - przed 02.1457)	1431- 1455	Ø	[10] [11] [12]
POTOMSTWO STASA SAKI - NACZKOWIE vel SAKOWIE vel KOZAROWIE
Ø	Stas Saka (Kozar, Nacza) (ok. 1480 - ok. 1530)	przed 1558	Ø	5
- LINIA WYSZA NACZKOWICZA
Naczkowicz [patronimik od nazwy rodowej - przed Niecą / Nacą] v	Wysz von Naczkowicz vel Nyczkowicz (ok. 1500 - ok.  przed 1558)	1558	pagina 11	[1, 11]
Niczkowicz vel Naczkowicz [patronimik] v	von Matiej Wyszi Niczkowicz/ Naczkowicz vel Matiej Ssakowicz (ok. 1520 - prze 1558)	1558	pagina 2v	[1, 2v, 11]
Naczkowicz [patronimik] v	Lis von (!)[Levon] Naczkowicz vel Kozarowicz vel Dołhosycz (ok. 1542 - po 1571)	1558-1571	paginy 11v - 203v	[1, 11, 11v, 19, 36v, 42, 46v, 49v, 55, 61v, 97v, 100, 116, 125, 133v, 136v, 146, 190v, 195, 203v]
Licowic vel Lisienic vel Lisczyc vel Kozarewic	Dzieci używają obocznych patronimików	1560-1620	wybrane dla różnych wariantów patronimików dzieci	[1,...]
- LINIA NACA/NIECY SAKI STASZOWICZA
Naca / Nieca [imię, nazwa rodowa]  v	Naca Sak vel Sak Kosolha [Stasowicz] (ok. 1500 - ok. 1565)	1558-1572		[1, 203, ...]
Nieczkowicz [patronimik] v	Ostasz Nieczkowicz Sakowicz (ok. 1520 - ok.  1580)	1559-1570	paginy wg źródeł	[1, 17, 36v, 90v, 161v, 169, 196, 214]
Niczkowicz vel Naczkowicz [patronimik] v	von Matiej Wyszi Niczkowicz/ Naczkowicz vel Matiej Sakowicz (ok. 1520 - przed 1558)	1558	pagina 2v	[1, 2v]
Niecz vel Nieczko vel Netko [imię, nazwa rodowa] v	Niecz vel Nieczko vel Netko Ostaszowicz (ok. 1540 - ok. 1590)	1559-1570	paginy wg źródeł	[1, 36v, 90v, 161v, 169, 196, 214] [3, 110]
Niecczuk [patronimik] v	Misko/Mikołaj Niecczuk (ok. 1560 - po 1607)	1615 1620	paginy wg źródeł	[2, 88] [5, 80]
Onaczko vel Natczuk vel Nietczuk vel Naczczuk [patronimik, nazwisko patronimiczne] v	Iwan Onaczko vel Natczuk vel Nietczuk vel Naczczuk (ok. 1590 - przed 1646)	1610 1646 1662	paginy wg źródeł	[5, 214] [3, 293v]
- Nieczczak, Niecczuk, Nieczkowicz,Onaczkowicz i Sakowicz [patronimiki i nazwisko patronimiczne]	Brat, bratankowie i kuzyni ww. Iwana używają utrwalających się form patronimicznych	1600-1670	paginy wg źródeł	[3, 241, 241v] [4, 1, 10v, 11, 12v, 13, 18, 20v, 69v, 86, 108v, 110v, 112v, 116v, 138v]
Netczuk [nazwisko patronimiczne utrwalone od k. XVII w.] v	Mykoła Netczuk (ok. 1630 - ok. 1700)  Henryk? Netczuk (ok. 1650 - ok. 1720) Iwaszko Netczuk (ok. 1690 - ok. 1750)	ok. 1695 horodniczy ok. 1700 ok. 1730	Ø	[6] 6
Netczuk vel Nedczuk [nawisko patronimiczne, sporadyczne oboczności fonetyczne] v	Osip Netczuk (ok. 1730 - przed 1788) Pawlina Józefowa Netczuk (1746 - 1816) Fedor Nedczuk (1766 - 1832)	1788 1788, 1816 1811-1832	Ø	[7]
- Netczuk vel Netczukowski [polonizacja nazwiska w 1833 r. i w kilku późniejszych aktach, ewidentnie po powstaniu listopadowym]	Ignacy Netczuk vel Netczukowski (1807 - 1869)	1833	Ø	[8]
- Netczuk vel Netczyński [polonizacja nazwiska w 1920 r. po wystapieniu z zakonu i inkardynacji do archidiecezji lubelskiej]	ks. Adolf Netczuk vel Netczyński (1879 - 1938)	1879, 1920, 1900-1938	Ø	[9]
- LINIA HRIHOREGO  SZACHOWICZA vel SAKOWICZA vel KOZARA
w trakcie opracowania

Źródła:
[1] AP w Lublinie, sygn. 35/46/0/-/1, Akta miasta Międzyrzeca Podlaskiego, Acta advocatialia et proconsularia 1558-1574;
[3] AP w Lublinie, sygn. 35/46/0/-/3, Akta miasta Międzyrzeca Podlaskiego, Księga wójtowska i radziecka 1635-1647;
[4] AP w Lublinie, sygn. 35/46/0/-/4, Akta miasta Międzyrzeca Podlaskiego, Księga landwójtowska 1643-1646;
[5] AP w Lublinie, sygn. 35/46/0/-/5, Akta miasta Międzyrzeca Podlaskiego, Księga burmistrzowska 1646-1671;
[6] Wypisy źródłowe z metryk z lat 1688-1810 wykonane na plebanii u ks. proboszcza w 2000 i 2001 r.;
[7] Jerzy Chomicki, Powstanie i rozwój układu urbanistycznego Międzyrzeca Podlaskiego, [w:] Rocznik Międzyrzecki, t. XX-XXI-XXII, TPN, Międzyrzec Podlaski 1988-1989-1990, str. 78-169: wykaz użytkowników działek i domów w Międzyrzecu w 1788 r., oryginał w zbiorach rodziny Markowskich z Międzyrzeca;
[8] Źródła wg biogramu Ignacego Netczukowskiego;
[9] Źródła wg biorgramu ks. Adolfa Netczyńskiego;
[10] R. Petrauskas, Litouskaja znac’ u kańcy XIV–XV st. Skład, struktura, ułada, Smalensk: Inbiełkult 2014, s. 237-239;
[11] Władysław Semkowicz, O litewskich bojarach zbratanych ze szlachtą polską w Horodle 1413 r. (ciąg dalszy), [w:] Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie, t. VII, r. 1924-1925, Kraków 1926, str. 210;
[12] Lidia Korczak, Litewska rada wielkoksiążęca w XV wieku, Polska Akdemia Umiejętności, Kraków 1998, s. 88, 92;
[13] Н. П. Лихачёв, Материалы для истории византийской и русской сфрагистики. Труды музея палеографии, cz. 2.-Л, 1930, s. 239.
 

Formy oboczne nazwiska

    Za podstawową formę naszego nazwiska uznać należy warianty Niecczuk - Netczuk notowane od ok. 1600-1615 r. w Międzyrzecu. Forma Netczuk zaczęła się utrwalać  od 1646 r. Do końca XVII w. występowały oboczności przywołane w poprzednim rozdziale.
    Neszczuk. Od utrwalonej formy Netczuk powstawały natomiast dalsze oboczności. W XVIII w. pojawia się pod międzyrzecem wariant nazwiska Neszczuk, kóry istnieje w Maniach aż do I poł XIX w. Więcej o tej formie tutaj.
    Netczukowski. XIX wiek przyniósł kolejne zmiany. W akcie urodzenia Jozafata najstarszego syna Ignacego występuje on jako "Netczukoski", co jest wyrazem mody panującej w XIX w. na dodawanie "ładniejszej", polskiej końcówki nazwiska. Związane było także z represjami carskimi po powstaniu listopadowym, kiedy polonizujący się unici przyjmowali formy nazwiska zbliżające ich do dominującej już wówczas u mieszczan - Rusinów polskiej tożsamości narodowej, co nie przeszkadzało im być etnicznymi Rusinami i konfesyjnymi unitami. Było to powszechne zjawisko w Międzyrzecu, jednak formy z końcówką -ski w naszej rodzinie nie utrwaliły się na dłużej niż pokolenie, a podstawowa forma nazwiska wracała. Więcej o tym zjawisku i ewolucji nazwisk Międzyrzeczan piszemy we wstępie do projektu Nazwiska Międzyrzeczan.
    Netczuk-Zieliński. Józef Netczuk, kasjer i p.o. burmistrza międzyrzeckiego ok. 1866 r. zmienił nazwisko na Zieliński, wskutek adopcji prawnej przez szlachecką rodzinę Zielińskich z Rogoźnicy. Było to motywowane prawnym uznaniem go za Polaka, a nie Rusina, choć rzeczywiście używał dwóch nazwisk - Netczuk - Zieliński. Z tego względu J. Warmiński opisując burmistrzów w XIX w. na łamach Rocznika Międzyrzeckiego, nie mógł właściwe zidentyfikować Józefa Netczuka i Józefa Zielińskiego jako jednej osoby [1]. Zapewne zmiana ta miała związek z nasilającymi się prześladowaniami unitów, polityką rusyfikacyjną, urzędniczym stanowiskiem przez niego piastowanym, a także postępującą polonizacją rodziny. Co ciekawe jedna z rodzin szlacheckich o nazwisku Zieliński pieczętowała się herbem Doliwa, który jest bardzo podobny do Trzech Róż Netczuków. Różnica polega w zasadzie na tym, że w naszym herbie mieszczańskim i na pieczęci róże są w słup a nie w skos, jak w herbie szlacheckim, którym posługiwali się także Naczkowie, Natkowie i Neczkowie z Litwy i Rusi, protoplaści Netczuków.
    Od lat 90. XX w. nazwiska dwuczłonowe przyjmują głównie żony Netczuków (Wodyk-Netczuk, Netczuk-Pol) oraz Netuczkówny po ślubie (Netczuk-Dmowska). Zjawisko to jest na tyle powszechne, że stało się już zwyczajem.
    Netczyński. Przyjęta przez Księdza Adolfa Netczuka vel Netczyńskiego forma nazwiska jest zgodna z jego etymologią i analogiczna jak dla ukraińskiego nazwiska Netiszynśkyj (jak od nazwy wsi Netiszyn pod Ostrogiem), a w polskiej wersji Niecieszyński (od Niecieszyn - polska nazwa Netiszyna) z tym, że nowe nazwisko zostało utworzone syntetycznie od nazwy dzierżawczej nieistniejącej miejscowości Netczyn. Gdyby istniała powstałaby ona od nazwy własnej Netko.
    Nazwa Netiszyn to nazwa dzierżawcza wsi utworzona najprawdopodobniej właśnie od imienia-przezwiska Netisz (odpowiednik polskiego Nieć). Mogła również oznaczać grunta i działy krewniaka głównego właściciela tych ziem. Warto jednak dodać, że nazwisko Netczyński D. zostało w Polsce odnotowane jeszcze drugi raz w Łodzi [2] w gazecie. Nie wiadomo czy jest to przypadek, błąd czy też może ksiądz Adolf inspirował się istniejącym już nazwiskiem. Należy jednak zwrócić uwagę, że zarówno pierwotna forma naszego nazwiska Nieczko, jak i jego pochodne czy też pokrewne Netczuk, Netczyński, Netkowski, Netyczyński występują też w źródłach i w słownikach sporadycznie w wersji pisanej przez "a": Natko/Naczko/Naczkun, Natczak, Natczyński, Natkowski. Nie wszystkie rodziny je noszące są ze sobą spokrewnione, ale mechanizm powstania nazwisk, ich oboczności i nazw pokrewnych jest analogiczny.
    Netczug. W Ukrainie występuje oboczność końcówki w formie -ug. Nie wiadomo jakie jest jej pochodzenie, ale najpewniej jest wynikiem błędu pisarskiego.
   Netyczuk. To forma występująca dawniej w naszej gałęzi, dziś występuje już tylko jako oboczność nazwiska ukraińskiej gałęzi. Nazwisko w tej wersji nosi ok. 200 osób w Ukrainie i Rosji. Najdawniej poświadczona w 1515 r. u Maksymiliana Netyczuka bojara w Peresopnicy.
    Nitczuk. Występuje obecnie tylko w Ukrainie.
    Natczuk. Nazwisko występowało w Polsce. Obecnie w USA jako wariant nazwiska Netczuk u emigrantów z Polski.
    Neczkowski vel Netkowski. Krzysztof - hetman wojska zaporoskiego w 1596-1597 r.
W formach tych zachodzą następujące zmiany fonetyczne: t>cz, y>Ø, a>e, e>a, e>i.

Źródła:
[1] J. Warmiński, Burmistrzowie Międzyrzeca w latach 1816-1866, Rocznik Międzyrzecki, t. XII-XIII, 1980-1981, s. 5-35.
[2] Rozwój, nr 170 z 21.06.1929 r., s. 9, kolumna: Przymusowe licytacje: poz. 307) Netczyński D., ul. 6 sierpnia 35, meble.
 

Nazwisko a stan społeczny 

    Wyżej wspomniano już, że nazwisko i jego forma nie ma związku ze stanem społecznym użytkownika. W naszym społeczeństwie większą estymą cieszą się nazwiska przymiotnikowe, odmiejscowe uznawane powszechnie za "szlacheckie", z końcówką -ski, -cki, która rozpowszechniła się dopiero od pocz. XIX w. wśród ludności wiejskiej, a nieco wcześniej wśród mieszczan. Często jednak przydomek rdodowy lub nazwa rodowa były u szlachty bardziej żywotne i stabilne niż nazwiska odmiejscowe. Dla przykładu w gałęzi Boleściców mazowieckich z Czachowa, zwanych Czachowskimi powstał przydomek Puszcz/Goły, przydomek ten trwa w lini męskiej bez względu na posiadane dobra, od których nazwisko zmienia się z Czachowski (XV-XVI w.) na Pęszyński (XVI w.) w końcu na Bońkowski (XVII w.). Zubożała i pozbawiona dóbr ziemskich linia tego rodu już na gruntach czynszowych, w które się wżenili używa wyłącznie przydomka Puszcz (k. XVII-XIX w.) i dalszych jego kontynuacji.
    Błędne przekonanie o wyższości nazwisk przymiotnikowych jest bardzo silnie zakorzenione w naszym społeczeństwie, do tego stopnia, że jeden z naszych korespondentów arbitralnie zakwalifikował wszystkie nazwiska z formami -czuk, -uk jako chłopskie, podczas gdy nazwiska z sufiksami -icz uznał za typowo bojarskie, np. Sacewicz. Tymczasem w Międzyrzecu, jedna z form nazwy rodowej Naczów - Kozarów: Sak, przeszła w Sakowicz, Sachowicz, a ta w pocz. XVII w. pod wpływem gwar ludności ruskiej sprowadzonej z Wołynia za sprawą ks. Zbaraskich, przeszła w Saczuk. Zmiany te nie miały żadnego wpływu na przynależność stanową przodków. Od bojara-szlachcica Stasa Saki i jego syna pana Nacza Saki, burmistrza międzyrzeckiego, pochodzą: Netczukowie, Saczukowie, Sakowiczowie, Onaczkowie, Kozarowie, Naczkiewiczowie.
    Forma używanego nazwiska od przyjęcia systemu dwuimiennego zmieniała się u naszych przodków na przestrzeni wieków, podobnie jak stan posiadania i status ekonomiczny, natomiast ich status społeczny pozostawał bez zmian. Przodkowie należeli do szlachty - bojarów litewsko-ruskich, czego potwierdzenie znajdujemy w aktach sądowych, a zakup ziemi w mieście i wybór miasta na miejsce do życia nie pozbawił ich w sensie prawnym przynależności stanowej do szlachty. W mieście, aż do pocz. XIX w. trudnili się rolnictwem, zatem nie zaszły żadne okoliczności prawne mogące wykluczyć ich ze stanu szlacheckiego. Zachowali również drobną własność ziemską poza Międzyrzecem aż do XVII w. (Krzywośniki, Szachy i Dołha, Koziary i Lisiczyńce) i XIX w. (część w lesie Dubicz). Ekonomicznie podupadli, wybierając miasto jako bardziej atrakcyjne miejsce życia.
    Kozarowie (Naczkowie-Sakowie) dzierżąc włóki bojarskie (putne) w Krzywośnikach byli zwolnieni z posługi biegania z listami, płacili jedynie daninę pieniężną, ponieważ na potwierdzenie swojego stanu posiadali przywilej-gramotę, jak wynika z zapisów Inwentarza dóbr woźnickich spisanego przez Krzysztofa Kiszkę w 1591 r. o czym więcej w dziale protoplaści. W Nieszkach i Dzięciołach tego zwolenienia Inwentarz już nie wymieniał, zatem były to dla przodków znacznie mniej korzystne włóki bojarskie, z których zrezygnowali na rzecz zakupu trzech włók i czterech osad miejskich w Międzyrzecu, które od ich nazwisk zwane były Kozarowymi lub później Kątem Szachowym.
    Do szlachty zaliczani byli także bojarzy na różnych prawach w Ziemii Drohickiej a także w okolicach Białej. Wiele gniazd bojarów służebnych, stanowiących relikt dawnego średniowiecznego systemu feudalnego na Podlasiu i pograniczu polsko-ruskim przetrwało, a ich mieszkańcy zaliczani byli później do stanu pośredniego lub oczynszowanych chłopów.
    Poniżej przykłady nazwisk szlachty, z pierwotnym sufiksem -uk, -czuk, oraz wtórnie dodanymi sufiksami -icz, -ski, dowodzące, że forma nazwiska nie wiąże się z pochodzneiem społeczym:

nazwisko	komentarz	źródło
Nieszczuk h. nieznanego	na Litwie, szlachta, (Neszczuk, Nesczuk w Maniach w XVIII-XIX w. k.  Międzyrzeca - boczna gałąź Netczuków)	Kojałowicz, Nomenklator
Ajdukiewicz h. Jastrzębiec	< Ajduk < Ajd, tat.	T. Gajl, 2005
Aniukiewicz h. Ossorya	< Aniuk < An, tat.	T. Gajl, 2005
Balukiewicz h. Trzaska, Dąbrowa	< Baluk < Baluki, pol. odmiejsc. ?	T. Gajl, 2005
Bałukiewicz h. Trzaska	< Bałuk < Bałuki, pol. odmiejsc. ?	T. Gajl, 2005
Barilczuk h. ?	Waręż , lwow. 1717 < Barilko, rus.	T. Gajl, t. II - suplement, 2013
Bekieszuk h. ?	Waręż , lwow. 1788 < Bekiesz, tat./rus.	T. Gajl, t. II - suplement, 2013
Hajdukiewicz h. Nieczuja	< Hajduk, rus./tur.	T. Gajl, 2005
Hejdukiewicz h. Taczała	< Hajduk, rus./tur.	T. Gajl, 2005
Hejdukowicz h. Taczała	< Hajduk, rus./tur.	T. Gajl, 2005
Draganczuk h. ?,	Waręż m lwow. 1719 < Dragan, tat./rus.	T. Gajl, t. II - suplement, 2013
Dzieszuk h. Kościesza, Lis	< Dziesz, Dzieszko, pol./rus.	T. Gajl, 2005; Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim 1836-1861
Grynczuk h. ?, Żmudź	< Grynko, rus.	T. Gajl, t. II - suplement, 2013
Illukiewicz h. Zaremba (wariant naz. Illewicz h. Zaremba)	< Ilko < Ilia, rus. Jasiukowicz h. Jasieńczyk < Jaśko < Jan, rus./pol.	T. Gajl, 2005
Jaszczukiewicz h. Jastrzębiec	< Jaszczuk < Jaszcz, Jaszczyk, pol./rus.	T. Gajl, 2005
Jasiukiewicz h. Jasieńczyk	< Jaśko < Jan, rus./pol.	Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim 1836-1861
Kaciuce(ie)wicz lub Kaciukiewicz h. Czerwnia	< Kaciuk < Kac, pol./rus.	T. Gajl, 2005
Kordziukow h. Roch	< Krodź, Kordz, pol./rus.	T. Gajl, 2005
Kordziuk h. Bawola Głowa	< Krodź, Kordz, pol./rus.	T. Gajl, 2005
Korziuk h. Łada	< Korz, pol/rus.	T. Gajl, 2005
Kuczuk h. Jastrzębiec, Kotwicz II, Siekierz, Siestrzeńcewicz (także wariant Kuczycki h. Jastrzębiec)	< Kucz, Kuczko, rus.	T. Gajl, 2005
Kurczukowicz h. Leliwa	< Kucz, Kuczko, rus.	T. Gajl, 2005
Maczuk h. Doliwa, Raszyniec	< Macz, Maczko, ew. też Nacz, Naczko [Naczko h. Doliwa] rus./lit.	T. Gajl, 2005
Majończuk h. ?	Waręż, lwow. 1716 < Majon, rus.?	T. Gajl, t. II - suplement, 2013
Maniukowski h. Gryf	< Maniuk < Mańko, pol./rus.	T. Gajl, 2005
Mańczukowski h. Odrowąż	< Maniuk < Mańko, pol./rus.	T. Gajl, 2005
Masiukiewicz h. Terebesz	< Masiuk < Maśko, rus.	T. Gajl, 2005
Moszczukowski h. Nieczuja	< Moszczuk < Moszczko, Moszczk, rus.	T. Gajl, 2005
Opryszczuk, Opryszko h. ? Waręż	, lwow. 1722, 1733 < Opryszko, Oprych, rus./pol.	T. Gajl, t. II - suplement, 2013
Radukowski h. Ogończyk	< Raduk <Radek, Radko, pol./rus.	T. Gajl, 2005
Saułukowicz h. Lis	< Saułko, rus./lit.	T. Gajl, 2005
Siewruk h. Gozdawa	< Siewr, Siewrko, rus.	T. Gajl, 2005; Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim 1836-1861
Strycharczuk h. ?	Waręż, lwow. 1729 < Strychar, rus.	T. Gajl, t. II - suplement, 2013
Temruk h. Leliwa	< Temr, Temrko, rus.	T. Gajl, 2005
Wijuk(owicz) h. Kościesza V	< Wijuk, Wijko, lit./rus.	T. Gajl, 2005

W wydaniu Herbarza T. Gajla z 2011 r.  nazwisk z formantem -uk, -czuk jest znacznie więcej.

Natione Polonus, gente Ruthenus, origine Lithuanus - tożsamość narodowa, a pochodzenie etniczne

   Międzyrzeckie źródła sądowe z lat 1558-1574 [1] oraz zapisy Inwentarza dóbr woźnickich z 1591 r.[2] wskazują, że przodkowie Netczuków (Naczkowie - Sakowie - Kozarowie) byli litewskimi bojarami wyznania prawosławnego, którzy już wówczas przyjmowali imiona typowe dla chrześcijan wschodnich, świadczące o postępującej rutenizacji pod wpływem języka cerkwi. Wskazują na to zarówno dawne nazwy rodowe proweniencji litewskiej:
- Naczko,
- Sak,
- Zan/Zień,
- Zdan, przyjmowane czasem jako imiona Niecz/Nieczko/Onaczko, Sak/Saczko, Zień, 
jak i imiona chrzecielne:
- Zemija/Zenija,
- Hrehory/Hryc,
- Stepan/Stec,
- Iwan/Vasko,
- Ilja/Ilko,
- Klimentij/Klym,
- Tichon/Tiech/Tyszko,
- Kucz,
- Lucz,
- Ihnat,
- Jarosz/Jeronim [3].
   Również w zapisach sądowych wzmiankowano, że przodkowie Netczuków należeli do cerkwi, jako podlegli parochowi staromiejskiemu ⁹. Proces rutenizacji litewskich przodków wystąpił na skutek przyjęcia chrześcijaństwa wschodniego w I poł. XV w. zapewne z powodu przeniesienia się z Litwy na Ruś.
    Na skutek dominacji ludności ruskiej z Wołynia przesiedlonej przez Zbaraskich do wsi międzyrzeckich w II poł. XVI w. [4] [5] miejscowi Litwini i Rusini wyznania wschodniego "rozpłynęli" się językowo i etnicznie w żywiole wołyńskim co wpłynęło jeszcze bardziej na ich tożsamość etniczno-konfesyjną. Zaczęto kształtować nazwiska wg reguł dialektów południoworuskich z końcówkami -uk, -czuk, które w XVII w. prawie całkowicie wyparły starsze formy z sufiksami -ko, -icz. Ruska tożsamość konfesyjna przeszła płynnie w etniczną i przetrwała do czasów represji carskich na unitach w latach 1875-1905. Już po powstaniu listopadowym pojawiły się tendencje zmiany końcówek na przymiotnikowe -ski, -cki. Proces polonizacji rozpoczął się po synodzie zamojskim (1720 r.) a mieszane obrządkowo małżeństwa tylko go przyspieszyły. Już w końcu XVIII w. mówiono w domu często po polsku i śpiewano w cerkwi po polsku. W Międzyrzecu już w I poł. XIX w. tradycyjny strój i język zaczęły zanikać na rzecz kosmopolitycznego miejskiego ubioru i języka polskiego o czym piszą badacze regionu, z Pleszczyńskim na czele [4].
     W związku z powyższym, na terenie Międzyrzecczyzny wyróżnić można dziś brzmiące podobnie nazwiska:
- polskiej ludności napływowej lub tubylczej (staropodlasianie) ulegającej wpływom ruskim, którzy w XVII-XVIII w. przyjmowali nazwiska z końcówką -uk, -czuk, vide przykład nazwiska Maciejuk z rozdziału pierwszego;
- Rusinów (głównie Czarnorusów i  Poleszuków) i Litwinów autochtonów [6] żyjących na Podlasiu i pograniczu od XIV - XV wieku, których ślady odnajdujemy w najstarszych sądowych księgach Międzyrzeca rozpoznając po imionach i nazwach rodowych proweniencji litewskiej (Naczko, Sak, Zan, Zdan itp.) i cerkiewno-ruskiej (imiona jak przywołane w pierwszym akapicie rozdziału),
- Wołynian, sprowadzonych przez Zbaraskich w II poł. XVI w.,
    Polacy zasiedlali te tereny w kilku falach kolonizacyjnych, o których więcej w rozległej literaturze tematu. Ludność pochodzenia polskiego składała się głównie z mazowieckiej drobnej szlachty i kmieci (okres powtórnego panowania polskiego na Podlasiu), nazwiska tej grupy miały głównie charakter apelatywny i patronimiczny, często wywodziły się z nazw zawodów, przezwisk a dominowały końcówki typu -a, -ak, -ek, -o, np.: Kluka, Kołodziejczak, Kominek, Kwietnio itp.
    Rusini i Litwini "autochtoni" ⁷ wywodzili się z plemion z terenów dzisiejszej Białorusi i północnej Ukrainy. Przybyli na Podlasie między XII a XV w. W hierarchi społecznej Wielkiego Księstwa Litewskiego byli ruskimi i litewskimi chłopami oraz bojarami pancernymi, turemnymi, czy putnymi sprowadzanymi na służbę władców i zasadźców nowych osad w okresie panowania litewsko-ruskiego na Podlasiu do czasów Unii z Koroną [6].
    Wołynianie sprowadzeni z dóbr książąt Zbaraskich w latach 1550-1600 do poł. XVII w. całkowicie zdominowali liczebnie i językowo starsze osadnictwo ruskie i litewskie tych terenów. Głównie dla nich Zbarascy ufundowali kilka cerkwi w swych dobrach międzyrzeckich ⁸.
    Każda  z powyższych grup przyjmowała w pewnym okresie nazwiska z końcówkami -uk, -czuk zarzucając dawne, właściwe dla własnej grupy. Widać zatem, że na podstawie samej końcówki nazwiska nie można jednoznacznie usystematyzować nazwisk mieszczan i włościan międzyrzeckich wg etnicznego czy społecznego pochodzenia. W przypadku południowego Podlasia określenie tożsamości przodków nie jest takie łatwe, a granice tożsamości etnicznej są płynne, jedynie konfesyjna przynależność rodziny do pewnego stopnia określała pochodzenie przodków.
    Obecnie większość z nas czuje się Polakami. Nasi dziadowie byli wiernymi cerkwi greckokatolickie powstałej po unii brzeskiej z 1596 r. Wydarzenie to w życiu społeczności miało charakter dziejowy, stąd również sposób nazywania dzieci unitów stał się swego rodzaju piętnem [9]. Od tej pory końcówka -czuk na stałe przyrosła do Rusinów podlaskich, tworząc w ten sposób jedne z najstarszych nazwisk stałych w Rzeczpospolitej. Najwyraźniej nasi przodkowie, świadomi tego faktu na pieczęci z 3 ćw. XIX w. wpisali nazwisko na mieczu rozdzielając rdzeń Net- od końcówki -czuk (na ułamanej klindze). Zamienne, że zmiana końcówki z -icz na -czuk nastąpiła po sprowadzeniu Wołynian przez Zbaraskich i niedługo po przyjęciu Unii Brzeskiej. Sama unia przyjęta było pozytywnie przez przodków. Źródła sądowe nie podają żadnych okoliczności potwierdzających negatywne skutki unii w Międzyrzecu. Odbyło się to w zasadzie za zgodą mieszkańców. Na marginesie dodam, że przystąpienie poszczególnych biskupów wraz z biskupstwami i wiernymi do unii było dobrowolne, co podkreślano w wielu dokumentach królewskich, papieskich i kościelnych. W każdej chwili można było do unii przystąpić i z niej wystąpić, czego dowodem są, często odmienne, decyzje poszczególnych biskupów i ich następców [10]. Wierni mieli już gorzej, ponieważ musieli przyjąć postawę proboszcza i fundatora cerkwi. Jak widać kuratela Zbaraskich (do 1605 r.)  nad dobrami międzyrzeckimi sprzyjała unii skoro do 1605 r. cerkwie lokalne ją przyjęły, nie zmienił się nawet proboszcz staromiejski (Iwan Mikuliński, kórego rodzina również pochodziła z okolic Ostroga).
    Przez to, w czasie zaborów wyznanie przodków zostało przeciwstawione prawosławnemu zaborcy. Stąd wzięło się silnie ugruntowane przywiązanie do tego co polskie, nasilone po powstaniu listopadowym i styczniowym. Nie oznacza to jednak, że nasi przodkowie w XIX w. zatracili swój odrębny ruski charakter. Przeciwnie na co dzień, jeszcze do trzeciej ćwierci XIX w., posługiwali się dialektem języka ruskiego, który wyewoluował z mieszanych gwar protoukraińskich (w XVI/XVII  w. nastąpiło wymieszanie starych gwar czarnoruskich z południoworuskimi), a ich życie oscylowało wokół cerkwi greckokatolickiej. Zdawali sobie sprawę ze swojego pochodzenia, ale nie chcieli się pogodzić z rusyfikacyjną polityką zaborcy zmierzającą do ujednolicenia w rosyjskim stylu zróżnicowanych społeczności ruskich. Trzeba pamiętać, że na mozaikę kulturowo-etniczną południowego Podlasia składają się zarówno plemiona protoukraińskie jak i protobiałoruskie. Celowo nie używam nazw ukraińskie i białoruskie, ponieważ kultura i tożsamość Rusinów międzyrzeckich ukształtowała się na długo zanim w XIX w. powstała tożsamość narodowa Ukraińców czy Białorusinów we współczesnym znaczeniu. Możemy natomiast śmiało powiedzieć, że potomkowie Rusinów międzyrzeckich (pochodzących zapewne w większości z Wołynia) i Ukraińcy mają wspólnych przodków, co dotyczy zdecydowanej większości osób z nazwiskami typu -uk, czuk.
    Nie dotyczy to jednakowoż rodu Netczuków. Netczukowie, jak dowodzi świadectwo Mikołaja Netczuka z gałęzi z ul. Narutowicza, byli najdłużej z całego rodu przywiązani do tożsamości cerkiewnej i ruskiej. Mikołaj zalegalizował w kościele rzymskim swój tajny ślub z Antoniną Mankiewiczów w 1905 r., ale po utworzeniu parafii neounickiej w Szóstce, uczęszczał do niej aż do swej do śmierci w 1938 r. Jako jeden z ostatnich uznawał się za unitę i znał dobrze język ruski przodków. Nigdy nie przeszedł formalnie do kościoła rzymskiego, przez co prawno-kanonicznie jego potomkowie w linii męskiej pozostają do dziś grekokatolikami, choć praktycznie tylko w lini męskiej Eugeniusza pozostają dziś unitami.
    Wg słów Mikołaja naszą matką została Polska, ojczyzną była Rzeczpospolita Wielu Narodów, zaś ojcowizną Ruś Kijowska, gdzie na Wołyniu zasiedli w XV-XVI w. za sprawą książąt litewskich przenosząc się z Litwy. Wspominają o tym słowa naszej pierśni rodowej:
    "Rečpospolita baćkiwščynoju,
    a Pol´šča našoju mateńkoju." [7]
W tej świadomości przodków wyraża się tożsamość natione Polonus, gente Ruthenus, origine Lithuanus ¹⁰, która ugruntowała się u niektórych rodzin w I poł. XIX w. wskutek postępującej polonizacji Rusinów międzyrzeckich po synodzie zamojskim. Zazwyczaj uznawano się za Polaków a raczej obywateli Polski, a raczej dawnej Rzeczypospolitej w sensie państwowym, co nie stało w sprzeczności z rusko-cerkiewną tożsamością etniczną. Potwierdzeniem jest relacja jednego z Kieruczenków, który przyjął ukraińską tożsamość narodową i tak pisał, m.in. o Netczukach:
"W mieście Międzyrzecu, gdzie, wg relacji mojego dziadka Kieruczenki, w latach 60. [XIX wieku, uwaga ŁN] ruscy mieszczanie używali między sobą jezyka ruskiego, w latach 80. [XIX wieku, uwaga ŁN] język ruski całkiem wyszedł z użytku, a jego miejsce zajął język polski. Mieszczanie przestali chodzić do swojej dawnej, teraz zjednanej z prawosławiem, cerkwi i zaczęli uważać się za Polaków. -  W lutym 1919 r. w Twierdzy Brzeskiej - mnie Ukraińca - wziął do polskiej niewoli nie kto inny, jak mój kuzyn - Polak Kieruczenko z Międzyrzeca... Razem z nim w polskiej armii w dywizji generała Listowskiego byli inni tacyż "Polacy" moi pobratymcy z Miedzyrzeca: - Mikołajenkowie, Netczukowie, Oksiutowie, Rafalscy... Wydarzenia ostatniej trzeciej części XIX wieku wypełniły tylko pierwszy akt dramatu ukraińskiego Zabuża. W tym akcie, jak w szekspirowskim Makbecie, spotkały się dla bezbożnych czarów trzy ohydne wiedźmy: moskiewska, lacka [polska] i bezgłowa chachłacka. One to zawiązały węzeł wszystkich przyszłych nieszczęść i cierpień ludności tej przepięknej krainy - legendarnych Grodów Czerwieńskich, tego silnego państwowego gniazda wielmożnych ruskich królów - sławnych Romanowiczów... "  [8]. Jak widać, Kieruczenko nie miał żadnej świadomości o złożoności pochodzenia i tożsamości etnicznej, konfesyjnej i narodowej Międzyrzeczan, w wyniku splotu okoliczności w jego rodzinie przyjęła się ukraińska tożsamość narodowa, głównie na skutek kariery w carskiej armii i przyjęciu zaborczego, rosyjskiego punktu widzenia. Postawa prezentowana przez powyższego Kieruczenkę w lokalnej polsko-ruskiej społeczności Międzyrzeczan - byłych unitów - była traktowana niemalże jak zdrada. Postawy były zatem różne. Niezależnie, po ukazie tolerancyjnym w 1905 r., byli unici masowo, oprócz legalizacji związków w kościele rzymskim, przeszli na łono tego kościoła zwiększając dwukrotnie jego liczebność na tym terenie. Wiązało się to w zasadzie z całkowitą polonizacją, utratą języka i zwyczajów o rodowodzie ruskim.
   Kiedy kolonizowano Podlasie w XII-XV w. istnienie państwa wiązało się z osobą władcy i ośrodkiem jego władzy. Poddani mieli jedynie świadomość pewnego zróżnicowania językowego i kulturowego. Wśród ludzi różnych plemion - ogólnie mówiło się o Rusi i kraju Lachów. Na tej samej zasadzie lepiej jest używać w stosunku do Polski X-XI wieku określenia Państwo Piastów, które językowo i kulturowo było wyraźnie spójne protopolskie, lechickie. W Polsce i tak dość szybko, bo już w XII weku zaczęto świadomie nadawać nazwy poszczególnym dzielnicom Państwa by w pewien sposób scalić tereny pod rządami Piastów w jeden twór administracyjno-kulturowy i stworzyć poczucie więzi. W przypadku Rusi do XV wieku można mówić jedynie o licznych często niezależnych od siebie księstwach związanych z jednym ośrodkiem władzy. Był to relikt postplemiennego ustroju, który na ziemiach plemion lechickich minął w X w. Na Rusi z dala od wpływów zachodnich ustrój ten nie wykształcił wielu wyraźnie państwowych ośrodków poza Rusią Kijowską, którą uznaje się za pierwsze państwo Ukraińskie, faktycznie i etnicznie związane z dzisiejszą Ukrainą, czy Państwem Nowogrodzkim, które nie powstałoby bez wpływu Wikingów. Dynastia Rurykowiczów, która rządziła księstwami ruskimi w północno-wschodniej części Rusi bierze swe korzenie od germańskich wikingów, stąd licznie zapożyczone germańskie i nordyckie imiona na Rusi.
   Nie można zatem mówić o ukraińskim, czy białoruskim, pochodzeniu rodów międzyrzeckich mieszczan i mieszkańców Podlasia generalnie. W czasie kiedy powstawały nazwiska międzyrzeczan nie istniała jeszcze świadomość narodowa plemion, które dopiero w toku historii wytworzyły pewne różniące je i dla nich charakterystyczne cechy, zarówno w aspekcie językowym jak i kulturowym. Dlatego bliższe prawdzie historycznej są moim zdaniem określenia Rusin, zamiast precyzyjnego Białorusin, Ukrainiec. Badania genealogiczno-historyczne naszego rodu, uważanego za ruski, pozwoliły sprecyzować skąd ród pochodzi i jakie wpływy ze sobą przyniósł.
    Tyle na temat tożsamości etnicznej na naszym przykładzie. Temat jest dość obszerny i kontrowersyjny. Moją intencją było jedynie zwrócenie uwagi na pewne problemy związane z bezkrytycznym przyjmowaniem etnicznej czy narodowej tożsamości przez mieszkańców pogranicza. Jest duży związek między etnicznym pochodzeniem, religią i językiem jakim posługiwali się przodkowie, ale przypadek każdej rodziny trzeba zbadać oddzielnie. Poza tym każda jednostka ma indywidualne doświadczenia i odczucia, kształtowane zarówno przez matkę jak i ojca, oraz środowisko, dlatego odczuwana tożsamość jest wynikiem wielu czynników i bardzo indywidualnym, subiektywnym i osobistym przeświadczeniem, niezależnie funkcjonującym od wywodu genealogicznego przodków.

Źródła:
[1] AP w Lublinie, sygn. 35/46/0/-/1, Akta miasta Międzyrzeca Podlaskiego, Acta advocatialia et proconsularia 1558-1574, paginy wg wykazu z rozdziału Nazwy rodowe przodków - przegląd źródeł;
[2] Inwntarium Wozniki capitanenei Drocgicensis [1591], w: Акты Виленской археографической комиссии, Том XIV. Инвентарии имений XVI в., 1888, str. 400-407;
[3] Imiona z opracowanej genealogii protoplastów w dziale Znane postaci - Protoplaści na podstawie ksiąg sądowych [1];
[4]  "Zapisy o tutejszych rusinach miejskich" [w:] Teki ks. Adolfa Pleszczyńskiego o osiadłych rodzinach międzyrzeckich, autorstwo przypisywane ks. Adolfowi Pleszczyńskiemu;
[5] Szczegółowo opisano zjawisko w dziale Nazwiska Międzyrzecza;
[6] J. Geresz, Międzyrzec Podlaski. Dzieje miasta i okolic, , Intergraf 2001, str. 6-24;
[7] Pełny tekst pieśni w sekcji Herb i barwy w dziale  Barwy;
[8] Tymish Olesijuk, Volodymyr Serhijchuk, Soborna Ukraïna: naukovi rozvidky i spomyny, Ukraïnsʹka Vydavnycha Spilka, 2004, rozdział: Kamieniec - złoty wieniec (Wspomnienia z lat 1918-1919), s. 557-558, tłum. z ukraińskiego Ł. Netczuk;
[9] Według tradycji ustnej rodzin pounickich, końcówki nazwisk -uk, -czuk były swego rodzaju piętnem przystąpienia wiernych do unii brzeskiej (cerkwii greckokatolickiej), co opisano na przykładzie naszej legendy rodzinej w trzecim rozdziale;
[10] ks. Ignacy Dec i Krystyn Matwiejowski, Z dziejów wrocławskiego kościoła katolickiego. Tendencje unijne, Wydawnictwo i Drukarnia DTSK Silesia, Wrocław 2002.

Najdawniejsze wzmianki historyczne i warianty imienia źródłowego

    Imię Naca / Nieca oraz jego różne warianty Nacz / Nacza, patronimiki Naczko / Neczko i ruskie warianty Natko / Netko / Nitko poświadczaone są od XIV w. licznych źródłach, w różnych miejscach od Wielkopolski po Rosję. Przez ponad dwadzieścia lat kwerend zebraliśmy dużo wypisów źródłowych, które zestawiamy chronologicznie, grupami w poniższym wykazie.
    W pierwszej serii zestawiono najdawniejsze wzmianki imion osobowych będących źródłową formą nazwiska, w drugiej serii najdawniejsze wzmianki nazwiska w dawnej formie (Netyczuk, Natczuk itp.) wg źródeł spoza Międyzrzeca. Wypisy źródłowe były już publikowane na łamach strony internetowej w 2015 r. w Grupie Klubu RN na Facebooku.

nazwa osobowa krewni [rodzaj nazwy]	data wzmianki [lokalizacja]	cytat komentarz	źródło
NAZWY ŹRÓDŁOWE NACZ, NACZKO, NATKO I FORMY OBOCZNE
Grupa wielkopolska, mazowiecka i śląska
Franciszek Necze [przydomek]	1365 [Chełmno]	Francisco Necze, clerico Culmensis diocensis - 1365 (Mvat III 473)	[14, s. 34]
Naczko [imię osobowe]	1370 [Wielkopolska]	Naczco schinkers - 1370 (Chm s. 17)	[14, s. 2]
Naczko de Vissoca żona Hoszanca [imię osobowe]	1385 [Wielkopolska	Forma dopełniacza lp. Naczka: Domina Hoszanca, uxor Naczca de Vissoca - 1385 (Łęcz I 14)	[14, s. 3]
Naczko Rosdzieski [imię osobowe]	1386 [Wielkopolska]	Naczko Rosdzieski - 1386 (Łęcz I 54)	[14, s. 2]
Naczko z Gosierowa Katarzyna z Siedlewa dziedziczka [imię osobowe]	1387 [Wielkopolska]	Katherina de Sedleuo ... partem hereditatis Naczconi de Gosereuo (!) ... emitis -1387 (Łęcz I 552)	[14, s. 3]
Neczko [imię osobowe]	1388 [Wielkopolska]	Neczko texator - 1388 (Lek I 335)	[14, s. 35]
Naczko de Roszdzice [imię osobowe]	1388 [Wielkopolska]	Testem Naczconem de Roszdzice - 1388 (Łęcz I 816), por. Naczko Rosdzieski	[14, s. 3]
Nacok de Roszdicze [imię osobowe]	1389 [Wielkopolska]	Nacok (! pro Nacko) de Roszdicze - 1389 (Łęcz I 1458), por. Naczko Rosdzieski	[14, s. 2]
Onoczka [imię osobowe]	1389 [Pomorze]	Aput Ia. Onoczka - 1439 (Hel I 257)	[14, s. 128]
Naczko Preczslai de Gloscowicze ojciec Przecsław [imię osobowe]	1390 [Wielkopolska]	Naczco Preczslai de Gloscowicze, canonicus Gneznensis - 1390 (MVat VIII/1 135),	[14, s. 2]
Maciej Necze [Przydomek]	1392 [Poznań]	Mathias Necze - 1392 (Lek I 1211), por. Franciszek Necze	[14, s. 34]
Naczko ojciec Przeczsław [imię osobowe] XXX	1395 [Wielkopolska]	Forma biernika lp. Naczka: Jaco to swaczimi jaco -Przedbor ne røczil Przeczslawowi za Naczka, iszbi mv ne czinil szkodi w Chlichowe - 1395 (RWlkp II 5) patrz Naczco Preczslai	[14, s. 3]
Maciej Neczcze [przydomek]	1396 [Poznań]	Neczcze Mathias, civis Poznanensis - 1396 (Lek I 2127), por. Maciej Necze	[14, s. 34]
Mathis Niczcze [przydomek]	1396 [Poznań]	Dobrogostius, filius Vilkonofski ... debet exsolvere Niczcze Mathis ... quinque marcas - 1396 (Lek I 2120), por. Nicz, Maciej Necze	[14, s. 34]
Naczko z Mroczkowa brat Stanisław, bratowa Małgorzata [imię osobowe]	1396-1397 [Wielkopolska]	Zabłocie, Wielkopolska, "w r. 1390 - Janusz Zabłocki w Gnieźnie świadczy w sprawie Mikołaja z Olszyna przeciw Markuszowi z Mikołajowic. W r. 1396 Naczko z Mroczkowa skarży Zabłocką o zabicie Stanisława, swego brata przyrodniego. Małgorzata Staśkowa z Mroczkowic Pozywa Janusza, matkę i siostry jego z Zabłocia o zabicie męża. Uzyskała 30 grzywien na Januszu i dziale jego" . Naczek de Mroczkouicze - 1397 (Rwlkp II 54) [14, s. 2], Imię poświadczone w Wielkoposce niezależnie od Litwy	[1] [14, s. 2]
Naczco de Mroczcowicze [imię osobowe]	1399 [Wielkopolska]	Test(is) ... Naczco de Mroczcowicze - 1399 (Lek II 1329), patrz Naczko z Mroczkowa	[14, s. 2]
Naczek burgrabia Łączyca [imię osobowe]	1399 [Wielkopolska]	Coram ... Naczek burgrabio -1399 (Łęcz I 4642)	[14, s. 2]
Naczko [imię osobowe]	1399 [Wielkopolska]	Iaco Naczcowa czøscz ... prz(edana) - 1399 (RWlkp II 96)	[14, s. 4]
Naczko z Macussowa [imię osobowe]	1399 [Wielkopolska]	Iacosm przedal Naczcowø czøscz Macussowa - 1399 (RWlkp II 105), por. Naczko 1399	[14, s. 4]
Nacz z Macussewa [imię osobowe]	1399 [Wielkopolska]	Iaco to swadczim, iaco Micolay przedal Naczowø czøscz Macussewa -1399 (RWlkp II 105), por. Naczko 1399 z Macussowa	[14, s. 4]
Naczko z Naczesławic wdowa [imię osobowe]	XIV w. [Śląsk]	In Naceslavicze relicte Naczconis ... solvitur decima de IV-or granis XV ex. - XIV w. (CdSil XIV s. 107)	[14, s. 3]
Naczko [imię osobowe]	1408 [Wielkopolska]	Miroslaus de Gumino debet statuere contra Johannem de ibidem dominam Naczkowa - 1408 (Łęcz II 1505)	[14, s. 4]
Naczko de Potrowo [imię osobowe]	1410 [Wielkopolska]	Naczko de Potrowo - 1410 (RWklp II 302)	[14, s. 2]
Piotr Neczko [imię osobowe, przydomek]	1411 (1455-1480) [Gdańsk]	Magistr(um) civ(em) Gdanens(em) ... Petrum Neczko -1411 (1455-1480) (DłOp XIII s. 128), por. Piotr Naczko, bojar litewski	[14, s. 35]
Naczek de Rzeckthi [imię osobowe]	1414 [Wielkopolska]	Naczek de Rzeckthi - 1414 (Kal 481)	[14, s. 2]
Albert Naczkonis [nazwisko patronimiczne]	1414 [Wielkopolska]	Albertum Naczkonis - 1414 (Kal 474)	[14, s. 3]
Naczko de Glosky [imię osobowe]	1421 [Wielkopolska]	Naczko de Glosky - 1421 (RWklp II 969)	[14, s. 2]
Naszko z Nasięgniewic [imię osobowe]	1423 [Wielkopolska]	Naszko de Nasyangneuice - 1423 (Koch 3221), por. warianty Naszko	[14, s. 23]
Andrzej vel Onasz z Gałek córka Helena [imię osobowe]	1425, 1427-1429 [Mazowsze]	1425 – Andream alias Onasch de Galky - 1425 (MkM I 130), wariant imienia Ondrasz, Jędrzej, Andrzej, por. Andree (cel.) alias Onasch de Galky - 1427 (MkM I 506), por. Andreas de Galky, vexilifer Wyschegradensis, villam suam Grodi ... nobili Onasch de Galky ... vendidit - 1428 (MkM I 664), Andreas alias Onasch, heres de Galky - 1429 (MkM I 765), por. Andreas alias Onasch de Galky ... pro Helena, filia eiusdem Onasch - 1429 (MkM II 30), Andreas alias Onasch de Galky ... dicti Onasch - 1429 (MkM II 88)	[14, s. 127]
Piotr Naczkowicz z Jelitowa [nazwisko patronimiczne]	1429 [Wielkopolska]	Test(is) ... Petrus Naczkowycz (de Jelithowo) - 1429 (RWlkp II 987), por. Piotr Naczko, bojar litewski	[14, s. 4]
Neczko [imię osobowe]	1434 [Warszawa]	Cum Neczko opidano de Warschouia ... predicatus Neczko - 1434 (Łw 271)	[14, s. 35]
Neczko Przeclai [imię osobowe]	1442 [Wielkopolska]	Neczko Przeclad? - 1442 (Łw 673), por. Naczko Przecława 1390	[14, s. 35]
Naczko, pleban z Wysocka [imię osobowe]	1443 [Wielkopolska]	Dominum Naczkonem, plebanum de Wischoczsko Poznanensis diocensis - 1443 (AC II 400)	[14, s. 3]
Piotr Naczkowski [nazwisko]	1445 (1617) [Wielkopolska]	Cum ... Petro Naczkowski - 1445 (Ziel 38), por. Piotr Naczkowicz z Jelitowa i Piotr Naczko, bojar litewski	[14, s. 4]
Onaczko Borzy von Borsowicz [imię osobowe]	1445 [Podlasie]	1445 – Onczako Borzy von Borsowicz (PdLw IV 1603), por. Onacz Borys	[14, s. 126-127]
Naczko, pleban z Wysocka [imię osobowe]	1450 [Wielkopolska]	Present(e) domin(o) ... Naczkone in Wissoczko ... pleban(o) - 1450 (AC I 385), por. Naczko pleban z Wysocka	[14, s. 3]
Stanisław Nietkowicz [nazwisko patronimiczne]	1451 [Wielkopolska]	Cum Stanislao Nyethkowicz... Stanislai Nyethkowicz - 1451 (Łw 1359)	[14, s. 58]
Onacz Borys, dux [imię osobowe]	1453 (1455-1480) [Pomorze]	Lithuanorum nutii, dux Borisch, Onacz - 1453 (DłOp XIV s. 136), por. Onaczek, Onaczko Borzy von Borsowicz	[14, s. 126-127]
Nieczk [imię osobowe]	1465 [Wielkopolska]	Nyeczk ortulanus - 1465 (Tym s.318)	[14, s. 35]
Johann Nieszko z Łomży żona Anna [przydomek, nawisko]	1470 [Mazowsze]	Super providos Johannem Nyeschko, civem Lomzensem et Anam, eius consortem - 1470 (Tym s. 145)	[14, s. 56]
Naczek [imię osobowe]	1471 [Wielkopolska]	Naczek, paweza ze rzebrem (!) (Gp s. 210)	[14, s. 2]
Nieczko z Makowa zięć Stanisław [imię osobowe]	1478 [Mazowsze]	Stanislaus, gener Nyeczkowa de Makowo - 1478 (AC III 125)	[14, s. 35]
Naszko żona Agnieszka [imię osobowe]	1480 [Wielkopolska]	G. Anna, ż. N. Stanisława Wargowskiego, ojc. i mac. w W. Siekierkach w p. pozn. za 40 grz. sprzed. Naszkowi z W. Siekierek (f. 195) a ów Naszko na 1/2 swych dd. ib. zap. 20 grz. pos. i t. w., żonie swej N. Agnieszce	[5]
Naczko [imię osobowe]	1482 [Śląsk]	Naczko, supprior ... frater(-) conventus Rathiboriensis -1382 (CdSil II 73)	[14, s. 2]
Naczek Skampski córka Barbara [imię osobowe - przydomek]	1494 [Wielkopolska]	"Jan Zoleczski, zw. Thobola, na 1/2 dóbr dziedz. we wsi Zoleczp. gn. zap. 11 grz. pos. i t. w., ż. N. Barbarze, c. ol. N. Naczka Skampskiego"	[4]
Iohann Naczkonis ojciec Albert Naczkonis [nazwisko patronimiczne]	1494 [Wielkopolska]	Bona ... Iohannis, Alberti Naczkonum - 1497 (Matr II 796), por. Albert Naczkonis	[14, s. 3]
Naczek żona Katarzyna Bobrowska [imię osobowe]	1497 [Wielkopolska]	Catharinae Bobrowska, relictae (gen.) olim Naczek - 1497 (Matr II 784)	[14, s. 2]
Niecz, kmieć ze Zbigniewa [imię osobowe]	1497 [Mazowsze]	Nyecz, kmetonis de Sbignew - 1497 (Matr II 780)	[14, s. 34]
Naczek Jelitowski [imię osobowe]	1513 [Wielkopolska]	"Paweł Jelitowski i Małg. ż. jego, c. ol. Naczka Jelit. całe cz. dziedz. wsi W. Jelitowo p. gn. za 20 grz. Janowi Zoleczskiemu sprzed"	[3]
Jan Naczek Skampski żona Barbara [przydomek - imię]	1516 [Wielkopolska]	"Barbara Skampska, wdowa po Przecławie Skampskim, obecnie żona Jana Naczka Skampskiego, oraz Feliks i Maciej synowie jej płacą winę, bo nie stanęli z pozwu Katarzyny Stawskiej, żony Jana Piotrowskiego, o wygnanie z cz. ojczystej wsi Staw p. pyzdr"	[2]
Grupa wielkopolska prawdopodobnie obejmuje członków jednej rodziny z przydomkiem Naczko, wywodzących się od Naczka z Mroczkowa. Naszko to prawdopdobnie oboczna forma imienia Naczko. Imię to (por. imiona Naczek, Nasław, Naczęsław) w dawnej Polsce było łacińskim odpowiednikiem imienia Naczęsław. Przykładowe zapisy imienia: Naczeslai de Gloszcovicze - 1396 oraz Naczco Preczslai de Gloscowicze canonicus Gneznensis - 1390 [14, s. 3], potwierdzają ten fakt na gruncie polskim.    Imię Netko na gruncie polskim może być także utożsamiane z imieniem Niestko, które wraz z Nie-st-ek, Nie-st-ka, Nie-stan-ka (żeń.) może pochodzić od: nie stać, por. Stani- , np. w Stanisław oraz Nieścior [15].
Grupa litewska
Nacz, Naczusz, Naczko, Onacz, Anaczka, Nacko Ginwiłowicz (Piotr) 1380 - przed 07.1452 żona Hanna Bogdana Korejówna, synowie:  Henryk / Andrzej, Jan, Jakub, Michał / Mikołaj, kuzyn Piotr Lalusz, ojciec Kimunt Ginwił [imię osobowe]	1413-1455 [Litwa]	Poświadczony w wielu źródłach z 1 poł. XV w. na chrzcie przyjął imię Piotr. Bojar litewski, przyjął herb Doliwa na siebie i swój ród w Horodle 1413 r., starosta breski 1433-1446, kasztelan trocki 1452-1455, namiestnik witebski 1452, starosta drohicki i węgrowski, otrzymuje liczne nadania na Podlasiu i Litwie, właściciel Żośli i Zelwy koło Troków, dom w Wilnie, otrzymał pustki w ziemi Wołkowyskiej: Wjażewszczynę, Dorkużów, Rusitkową i Twerniewo. Piczęć: akt rozejmu w Łucku (sigillum Naczkonis Ginivileuicz), unia trocka 1433 (w otoku po rusku: Nacka Knievilowua Jeuszcza [! - wyraźnie w otoku widnieje napis [13], w Międzyrzecu obok burmistrza Nacy występuje w 1560 r. Jakub Jiewszcza). Synowie Michał/Mikołaj i Jan dziedzice Zelwy pow. wołkowyski, Andrj (olizem strenui Nacz Ginwiłowicz) 1465 r. dzedzic dworu w Poszakarniach na Źmudzi. Posiadał także syna Jakuba.	[10] [11] [12] [13]
Onaczko z Truskowicz [imię osobowe]	1466 [Litwa]	Onaczko de Truszkowicz - 1466 (AGZ XIII 6156), ród z Truskowicz	[14, s. 126-127]
Michał Naczowicz ojciec Piotr Naczko [nazwisko patronimiczne]	1474 [Wilno]	Praesent(e) test(e) nobil(i) ... Michaele Naczowicz - 1474 (Wln 290), por. Piotr Naczko, bojar litewski	[14, s. 4]
Jakub Naczowicz ojciec Piotr Naczko [nazwisko patronimiczne]	1474 [Wilno]	Test(e) praesent(e) ... nobili Jacobo Naczowic - 1478 (Wln 310)	[14, s. 4]
Andrzej Nieczkowicz [nazwisko patronimiczne]	1503 [Wilno]	Presnt(e) ... nobili Andrea Nieczkowicz - 1503 (Wln 343), por. Piotr Naczko i jego ród	[14, s. 35]
Michałko Nocewicz [nazwisko patronimiczne]	1609 [Litwa, Ruś]	Michałko Nocewicz, Słonim - 1609	[19]
Grupa małopolska
Necko [imię osobowe]	1265 [Małopolska]	Necco predicator - ok. 1265 (LMP s. 681)	[14, s. 35]
Naczko [imię osobowe]	1372 [Małopolska]	Naczcone, cive Wissliczensi - 1372 (Łk 738)	[14, s. 3]
Natka [imię osobowe]	1376 [Małopolska]	imię żeńskie Natka: Contra Nathkam de Potocz (!) - 1376 (Krak 221)	[14, s. 24]
Nestko Putgosky (Pustoski) [imię osobowe]	1380 [Podkarpacie]	Sanok, miasto, imię Nestko? Neszko?, por. Niestko grupa wielkopolska	[7, str 99-107]
Nesko z Małaszowa [imię osobowe]	1388 [Kraków]	Pro parte Nescze, uxoris Virchosl. De Malaschow - 1388 (Krak XCVII)	[14, s. 56]
Naczko wielebny [imię osobowe]	1396 [Małopolska]	Present(e) venerabil(i) vir(o) ... Naczkone - 1396 (KW 1971)	[14, s. 3]
Niklos Necz [przydomek]	1396 [Małopolska]	Niclos Necz - 1396 (Kacz 559)	[14, s. 34]
Naczko [imię osobowe]	1397 [Małopolska]	Bodzantha, aduocatus Naczconis -1397 (Sand 140)	[14, s. 3]
Neska [imię osobowe]	1399 [Małopolska]	Ienko Neska - 1399 (RmK II s. 197)	[14, s. 56]
Neska [imię osobowe żeńskie]	1408 [Małopolska]	żeńska forma: Wasch ... assignavit ... Neska, sue uvor (! pro uxori) XXX marcas pro dothalicio - 1408 (Łp I 292)	[14, s. 56]
Iwan Nieszkowicz [nazwisko patronimiczne]	1432 [Podkarpacie]	Iwan Nyeszkowicz ... de Olchowcze (AGZ XI 759), por. Iwan Nieszkowicz	[14, s. 56]
Onaczka zięć Stanisław [imię osobowe]	1434 [Małopolska]	Onaczka Ruthenus recognovit teneri Stanislao, genero  suo tres marcas - 1434 (Łp I 2443)	[14, s. 126-127]
Iwan Nieszkowicz [nazwisko patronimiczne]	1435, 1437 [Podkarpacie]	Olchowce - 1435, wieś królewska koło Sanoka, dziś dzielnica, patronimik od imienia Nieszko 1435 - Iwan Nyeszkowicz, 1437 - tywon/ciwun Iwan Nieszkowicz (Iwan Nyeschcouicz thywon) 1437 - Thywon Iwan Nyeschcouicz ... de Olchouecz (AGZ XI 1002)	[7, str 12-14] [14, s. 56]
Onyszyn Chodor [nazwisko patronimiczne]	1435 [Podkarpacie]	Olchowce - 1435, wieś królewska koło Sanoka, dziś dzielnica, patronimik od imienia Onyszko, a to od cerkiewnego imienia Annaniasz.	[7, str 12-14]
Hryszow Onyszko [imię osobowe]	1435 [Podkarpacie]	Olchowce - 1435, wieś królewska koło Sanoka, dziś dzielnica, imię od cerkiewnego Annaniasz.	[7, str 12-14]
Chodor Onuskouicz [nazwisko patronimiczne]	1439 [Podkarpacie]	Chodor Onuskouicz, Olchowce - 1439, wieś królewska koło Sanoka, dziś dzielnica, kmieć, patrz Chodor Onyszyn.	[7, str 12-14]
Nescovicz Iwan Fed Neskovicz Honissi Neskovicz Boris f. Sain [nazwisko patronimiczne]	1439 [Podkarpacie]	Nescovicz Iwan, Olchowce - 1439, wieś królewska koło Sanoka, dziś dzielnica, kmiecie, patrz Iwan Nyeszkowicz. 1439 – Nescovicz Ivan ... Fed Neskovicz, Honissi Neskovicz ... kmethones de Olchowcze (AGZ XI 1233)	[7, str 12-14] [14, s. 56]
Onaczko Sain [imię osobowe]	1439 [Podkarpacie]	Onaczko, Sanok - 1439, miasto, imię Naczko, Neszko?, patrsz Nestko	[7, str 99-107]
Chodor Onuszkouicz, Chodor f. Onusko Syemon Naskouicz Lukyan Onisko, Iwan. f. Onusko [nazwisko patronimiczne]	1440 [Podkarpacie]	Chodor Onuszkowicz, Olchowce - 1440, wieś królewska koło Sanoka, dziś dzielnica, patrz Iwan Nyeszkowicz. Hryszow Onyszko, Chodor Onyszyn.	[7, str 12-14]
Onaczko z Biskupic [imię osobowe]	1443 [Podkarpacie]	Kmethon(em) in Biscupicze ... Onaczconem - 1443 (AGZ XIII 2012)	[14, s. 126-127]
Onaczko Hnyedkouicz [imię osobowe]	1446 [Podkarpacie]	Onaczko Hnyedkouicz, Olchowce - 1446, wieś królewska koło Sanoka, dziś dzielnica, patrz Chodor Onuskowicz	[7, str 12-14]
Onaczko syn Wasil Onaczkow [imię osobowe, patronimik]	1449 [Podkarpacie]	Forma mianownika lp., r.m. - Test(is) ... Wasil, Onaczkow szin de Sanoczek - 1449 (AGZ XI 2765)	[14, s. 126-127]
Onaczko [imię osobowe]	1450-1470 [Podkarpacie]	Łubno, wieś szlachecka niedaleko Dynowa, 1450 - Onaczko z Łubna pozywa Wotolkę z Ulucza, 1474 - Onaczko mieszkaniec Łubna	[6, s.130-131]
Onadzko z Pakoszówki [imię osobowe]	1452 [Podkarpacie]	Onadzko (!) de Pakoschowka -1452 (AGZ XI 3081), patrz grupa koło Sanoka	[14, s. 126-127]
Onaczko Szuchczyn [imię osobowe]	1453-1454, 1481, 1487 [Podkarpacie]	1453 - Stanko Suchta, 1454 - Onaczko f. Suchczyn kmiecie, 1478 - Onaczko, Schuchta kmiecie, 1481 -  Onaczko, Schuchta kmiecie, 1487 - Onaczk, Schuchta	[6, s.163-166]
Stanisław Niecz [nazwisko]	1461 [Małopolska]	Stanislaus Nyecz - 1461 (Kacz 6588), por. Niklos Necz 1396	[14, s. 34]
Onaczko z Kopystna [imię osobowe]	1462 [Podkarpacie]	Nobilis Onaczko (dopełniacz) de Copischno - 1462 (AGZ XIII 4734), ród Kopysteńskich	[14, s. 126-127]
Onaczko de Koniowskie? [imię osobowe]	1469 [Podkarpacie]	Hominem Onaczko reclinatum de Conywsky ... ipsum hominem Onaczkonem - 1469 (AGZ XVII 7)	[14, s. 126-127]
Onaczko Płaciński [imię osobowe]	1471 [Podkarpacie]	Onaczkonem Placzyniczsky - 1471 (AGZ XVII 572), por. Onaczko z Zapłatynia gr. połudnoworuska 1472	[14, s. 126-127]
Onaczko Fiedussor z Siemuszowej [imię osobowe, przydomek]	1474 [Podkarpacie]	Siemuszowa - 1474, wieś koło Sanoka, kmieć, mieszkaniec wsi, Fiedeiussor(em) ... Onaczko de Szemvszova - 1474 (AGZ XVI 1015), grupa Sanok	[7, str 130-132] [14, s. 126-127]
Onaczko  [imię osobowe]	1474 [Podkarpacie]	Srogów Wyżny - 1474, wieś koło Sanoka, kmieć, mieszkaniec wsi	[7, str 147-149]
Onaczko [imię osobowe]	1477 [Przemyśl]	Laborios(us) ... Onaczko ... suburban(us) Premisliens(is) post Schan - 1477 (AGZ XVII 1397)	[14, s. 126-127]
Onaczko z Medyni bracia: Fiedor, Iwan [imię osobowe]	1477 [Przemyśl]	Nobilis Phiedor, Iwan, Onaczko, fratres germani indivisi de Medyna - 1477 (AGZ XIX 1299), grupa przemyska	[14, s. 126-127]
Onaczko Dorochwiej [imię osobowe]	1478 [Przemyśl]	Laboriosorum ... Petri Bogdalek Onaczkonis Dorochwey ... suburbanorum Premisliensum - 1478 (AGZ XVII 1428), por. Laboriosorum ... Petri Bogdalek, Honaczkonis Daroffiey (AGZ XVII 1528)	[14, s. 126-127]
Niecz [imię osobowe]	1485 [Chełm]	Secunda (area in villa Sathin, in terra Chelmensi), in qua residet Nyecz ... hom(o) suprasript(us) ...Nyecz -1485 (Proch 203)	[14, s. 34]
Onaczko z Kopystna [imię osobowe]	1486 [Podkarpackie]	Nobilis Onaczko Kopysthenyszky, heredis de Kopyszno ... nobilem Onaczko heredem de Kopyszno - 1486 (AGZ XVIII 3697), por. Onaczko z Kopystna, ród Kopysteńskich	[14, s. 126-127]
Onaczko z Porzecza [imię osobowe]	1487, 1493 [Małopolska]	Onaczko de Porzecze, ville (!) archiepiscopi - 1487 (AGZ XV 1874), por. 1493 – Onuczko de Porzecze domini arch(i)episcopi (AGZ XV 2275)	[14, s. 126-127]
Naczko [imię osobowe]	1488 [Małopolska]	Hominis Naczko - 1488 (AGZ XV 1992)	[14, s. 2]
Onaczko, Onoszko [imię osobowe]	1488, 1490 [Podkarpacie]	1490 - (Anna, heres de Magna Zvrowicze) sepes divisas alias dzelnycze sepire noluisset ... ab  ortulano Onaczko usque ad sepem alterius ortulani Onuszko (AGZ XIX 417), por. 1488 – Nobiles Katharina et Anna, germane sorores de Maiori Surowicze recognoverunt se divisionem perpetuam fecisse ... Rubetum parvum Katherina habebit cum ortolano Onoszko ... Pro Anna cessit ... ortulanus Onaszko et penes eundem Onaszko rubetum okrongle (AGZ XIX 357)	[14, s. 126-127]
Naszko/Nasson z Buska, Żyd [imię osobowe]	1500 [Małopolska]	Iudeum Buscensem Naszko ... Naszko ... pro predicto Iudeo Naszko (AGZ XIX 2593), por. 1500 – Nasson Iude(us) Bowscens(is) (AGZ XIX 2603)	[14, s. 23]
Przedstawione powyżej miejscowości grupy podkarpackiej położone są na terenach ruskiego osadnictwa rejonu Sanoka i Dynowa oraz w okolicach Przemyśla i Jasła. Łubno leży niedaleko Dynowa, pozostałe osady wokół Sanoka. W Łubnie w latach 1450-1474 z pewnością mieszka jeden Onaczko możliwe, że to krewny Onaczków spod Sanoka.     Prawdopodobnie część osób wzmiankowanych powyżej można powiązać w rodziny. Iwan Nieszkowicz (Nyeschcouicz) tywon [8] w Olchowcach, przedmieściu Sanoka, ustanowiony przez starostę [9], którego Hnat Lach z Trepczy skarży o 3 gr za zabitego wołu. Chodor i Iwan synowie Lukyana Oniska (Onuska v. Onuszka), to odpowiednio: Chodor Onus(z)kouicz (Chodor Onyszyn) i Iwan Neskowicz (Nescovicz) tywon. Hryszow Onyszko to prawdopodobnie krewny lub ojciec Lukyana Oniska. Fed i Honissi Neskovicz to prawdopodobnie synowie Iwana. Symeon Naskouicz to prawdopodobnie albo kolejny syn Iwana lub Chodora. Możliwe też że Fedor Neskovicz (czyli Chwedor) oraz Chodor Onuskouicz to ta sama osoba inaczej zapisana w różnych dokumentach.     Wspomniany w 1446 r. w Olchowcu Onaczko Hnyedkouicz, to prawdopodobnie przybysz z Sanoka, gdzie występuje pod imieniem Onaczko w 1439 r. Związki Olchowca, przedmieścia Sanoka z samym Sanokiem są oczywiste, ale potwierdza to występujący w 1439 r. w Olchowcu Boris syn Saina. To rzadkie imię pojawia się razem z Onaczką w Sanoku również w 1439. Możliwe że Onaczko z Sanoka i Olchowca to ten sam Onaczko Hnyedkouicz, syn Hnyedki (może Chwedki?).     Prawdopodobnie nie ma związku rodzinnego między Onuszkami a Onaczką z Sanoka. Możliwe jest zaś, że wspomniany najpierw w Sanoku (1439) a potem w Olchowcu (1446) - Onaczko (Hnyedkouicz, a może Gniedkowicz?) - to ten sam, który pojawia się nieco później we wsiach Siemuszowa (1474) by w końcu dotrzeć do Srogowa Górnego (1490). We wsiach tych wsytepują jako kmiecie - może synowie Hnyedkowicza lub Schuchczyna? W Nowosielcach z kolei występuje Onaczko syn Suchczyna (1454), jak również Onaczko i Schuchta (Stanko Suchta a. Suchto - 1453, Stano a. Stanislaus - 1454) (1453, 1454, 1478, 1481, 1487). "Kmiecie z Nowosielc ręczą za sławienie przed starostę Stanka Suchto, 1454 Stanisław sołtys z Nowosielc z 7 innymi z Nowosilc i z miasta (? de civitate) ręczy za stawienie przed starostę Stana z Nowosielc [Suchtę], który pobił sługi starosty pędzących maciory z lasu w Hłomczy".  Sanyo alias Sain to imię popa z Olszanicy koło Leska, który był obwiniony wraz z kniaziem Stankiem (1467) o chęć zrabowania i spalenia zamku sanockiego, następnie uniewinniony.     Suchczyn to forma dzierżawcza od Schuchta (Suchta a. Szuchta). Możliwe że Schuchta i Hnyedko (ojciec Onaczki z Olchowca) to bracia rodzeni lub bliska rodzina używająca często imienia lub przezwiska Onaczko, którzy przybyli na te ziemie ok. 1430. Najprawdopodobniej Onaczkowie z odległego szlacheckiego Łubna (1450, 1474) i Sanoka to jedna rodzina.      Wspomniany w Sanoku Nestko (Nystko) z bratem Tudorem otrzymał w Wienkowie (folwark w Dąbrówce Polskiej) 1380 r. od wójt sanockiego (Neko) za zasługi "3 wolne łany niemieckie w obrębie swego wójtostwa, z prawem wybudowania młyna, z zastrzeżeniem sądownictwa dla wójta, dawaniem im 4 łokci sukna rocznie, i obowiązkiem służby obu na koniach z łukiem lub kuszą" [7, str. 225]. Nie wiadomo czy wspomnieni bracia poza podobieństwem imienia pierwszego mogą mieć jakiś zwiazek z nazwą Netko.    Pozostałe wzmianki raczej nie łączą się, przedstawiciele grupy zaliczają się do wszystkich trzech stanów społecznych, dominuje grupa kmieci i drobnej szlachty, sporo też mieszczan.
Grupa południoworuska
Onaczko ojciec Vlayko de Drohomirczany [imię osobowe]	1437 [Lwów]	Onaczko, filius Vlayko de Drohomirczani - 1437 (AGZ XII 138)	[14, s. 126-127]
Onaczko ojciec Hanonis z Łuczy [imię osobowe]	1437 [Lwów]	Super Onaczko, filium Hanonis de Lucza - 1437 (AGZ XII 171)	[14, s. 126-127]
Onaczko Janowicz [imię osobowe]	1438 [Lwów]	Ipsi Onaczko Ianyowicz - 1438 (AGZ XII 345), por. Onaczko syn Hanonisa z Łuczy	[14, s. 126-127]
Onaczka [imię osobowe]	1439 [Stanisławów]	Franciscus de Mylowanye ... (hominem) Onaczka est superlucratus - 1439 (AGZ XII 577)	[14, s. 126-127]
Mikołaj Natkowski [nazwisko]	1446 [Lwów]	In presencia domini ... Nicolao (!) Nathkowski - 1446 (AGZ XIV DCXXXI), ród  Natkowskich z Rakowic i Natkowic	[14, s. 24]
Mikołaj Natkowski z Rakowic [nazwisko]	1448 [Lwów]	Coram domino ... Nicolao Nathkowski de Rakowicze - 1448 (AGZ XIV, DCCCII), ród  Natkowskich z Rakowic i Natkowic	[14, s. 24]
Mikołaj Natkowski [nazwisko]	1452 [Lwów]	Coram generos(o) domin(o) ... Nicolao Nathkowski - 1452 (AGZ XIV, MVI), ród  Natkowskich z Rakowic i Natkowic	[14, s. 24]
Nathko, Żyd [imię osobowe]	1452 [Lwów]	Pro Nathko, Judeo et theoloneatore Leopoliensi ... per ipsum Nathko ... prefatus Nathko - 1452 (CdP I 186)	[14, s. 24]
Mathko/Nathko, Żyd [imię osobowe]	1452 [Lwów]	Providi Mathko Iudeo de Leopoli ... per ipsum Mathko ... ipse Mathko ... pretactus Nathko teoloneatorem (!) ... predicto Nathko teoloneatori (!) - 1452 (MRP 166	[14, s. 24]
Nathko, Żyd [imię osobowe]	1453 [Lwów]	1453 – Providus Nathko Iudeus, zupparius Drohobicensis, theolonator Leopoliensis ... ipsum Nathkonem -1453 (AGZ XIV 2843)	[14, s. 24]
Nathko, Żyd [imię osobowe]	1453 [Lwów]	Iudeo Nathkoni, theolonatori nostro (regis Kazimiri) Leopoliensi - 1453 (AGZ XIV 2868)	[14, s. 24]
Niecz z Kamionki [imię osobowe]	1454 [Lwów]	Ab homin(e) Nyecz ... civ(e) de Camyonka - 1454(AGZ XIV 3120)	[14, s. 34]
Nathko, Żyd [imię osobowe]	1465 [Lwów]	Iudeo Nathkoni - 1465 (AGZ XIX 2820), por. imię Matko	[14, s. 24]
Onaczko de Zapłatyń [imię osobowe]	1472 [Lwów]	Nobilem Onacz de Zaplathin Manastirzs - 1472 (AGZ XVII 706), por. Onaczko de Zapłatyń 1480	[14, s. 126-127]
Mikołaj z Natkowic brat Mirosław z Rakowic i Natkowic [nazwisko od miejsowe]	1477 [Lwów]	Nobiles Nicolaus et Miroslaus, fratres germani de Nathkovycze - 1477 (AGZ XVIII 1269), por. Mikołaj Natkowski z Rakowic	[14, s. 24]
Mikołaj Natkowski [nazwisko]	1478 [Lwów]	Present(e) ... generos(o) et nobil(i) ... Nicolao Nathkowsky - 1478 (AGZ XVIII, XCVII), por. Mikołaj Natkowski z Rakowic	[14, s. 24]
Mikołaj Natkowski [nazwisko]	1478 [Lwów]	forma celownika: Nobili Nicolao Nath<cow>sky - 1479 (AGZ XVIII 1268)	[14, s. 24]
Onaczko de Zapłatyń [imię osobowe]	1480 [Lwów]	Nobilis Onaczko, heres in Zaplathyn - 1480 (AGZ XVIII 1431), por. Onaczko de Zapłatyń 1472	[14, s. 126-127]
Onaczko vel Nielubiec [imię osobowe]	1483 [Bełżec]	Onaczko alias Nyelubyecz (kmeto nobilis Iohannis, heredis de Belzecz) - 1483 (AGZ XV 4136)	[14, s. 126-127]
Ne(i)tko, Neteczka [imię osobowe]	1565 [Ruś, Litwa]	Netko, Nitko, Neteczka, mieszczanie w Kamieńcu (Białoruś) - 1565	[19]
Kuźmin Niczieczko Niczewicz/Nieczewicz [przydomek, patronimik]	1565 [Wołyń]	Kuźmin Nicieczko, Niczewicz, Nieczewicz, mieszczanie w Ratnie - 1565	[19]
Iwan Niczko [imię osobowe, patronimik]	1569 [Ruś, Litwa]	Iwan Niczko, mieszczanin w Brześciu Litewskim - 1569	[19]
Pantalejmon Neczkow  [nazwisko patronimiczne]	1597 [Wołyń]	Pantalejmon Neczkow, urzędnik w Peresopnicy  - 1597	[16] [17]
Agafon Netkow [nazwisko patronimiczne]	1609 [Ruś]	Agafon Netkow, bojar Owrucz - 1609	[18]
Fedko Netko [nazwisko patronimiczne]	1649 [Ruś]	Fedko Netko, mieszczanin w Łucku - 1649	[19]
Grupa rosyjska
Semen Netkowa [nazwisko patronimiczne]	1470 [Rosja]	Semen Netkowa, kowal w Bogoljubowie - 1470	[19]
Stepan Natow [nazwisko patronimiczne]	1495 [Rosja]	Stepan Natow, właściciel ziemski - 1495	[19]
Jadwiga Netewicza Iwaszkowa mąż: Iwaszko Netewicz ojciec: Dowgkint [nazwisko patronimiczne]	1499 {Rosja, Litwa]	Iwaszkowa Netewicza Jadwiga córka Dowgkinta - 1499 (bojarka WKL)	[19]
Neczka Łokotajew [imię osobowe]	1613 [Rosja]	Neczka Łokotajew, Sol Wyczegodska - 1613	[19]
Maksym Neszkow [nazwisko patronimiczne]	1616 [Rosja]	Maksym Neszkow - 1616	[19]
Pospiel Neczkow [nazwisko patronimiczne]	1629 [Rosja]	Pospiel Neczkow - 1629	[19]
WCZESNE WARIANTY NAZWISKA POZA MIĘDZYRZECEM
Maksymilian Netyczuk  [nazwisko patronimiczne]	1515 [Wołyń]	Maksymilian Netyczuk, bojar w 1515 r. wzmiankowany jest w dawny rejestrze mieszkańców Peresopnicy	[16]
Dobromysł Natczuk [nazwisko patronimiczne]	1758 [Ruś]	Dobromysł Natczuk, koniuszy Korosteń - 1758	[18]

    Zebrany bogaty materiał (zob. też: Wzmianki historyczne wschodniosłowiańskiej nazwy osobowej Onaczko/Onacko i pokrewnych oraz ich pochodzenie z 06.02.2015 r. oraz Niemieckie konotacje rdzenia Netc- oraz historyczne wzmianki nazwy osobowej Naczko - Onaczko na pograniczu polsko-ruskim z 03.01.2015 r., Wypisy źródłowe dla Nazwy osobowej Neczko/Netko i pokrewnych z 22.07.2015 r.) ilustruje skalę występowania różnych podobnych i pokrewnych sobie form nazw osobowych, od których mogło powstać nasze nazwisko. Wzmianki źródłowe pochodzą z okresu od XIII do XVII w. Mamy różne warianty noszone przez przedstawicieli wszystkich stanów społecznych od Pomorza, przez Wielkopolskę, Śląsk, Mazowsze, Wielkopolskę, Podlasie, Litwę i Rus po Rosję.
    Osoby występujące w różnych źródłach mogą być zidentyfikowane, gdyż wiele wzmianek źródłowych odnosi się do tych samych postaci. Identyfikacja w czasie i przestrzeni pozwoli wytypować rodziny i miejsca, które mogą mieć związek z genezą naszego rodu lub pochodzić od wspólnego przodka. Jak widać z powyższych analiz poszczególnych grup, jedynie nieliczne z nich wiążą się rodzinnie lub terytorialnie, podczas gdy wiele odnosi się do upodobnień fonetycznych innych imion, np. Naczęsław, Andrzej (Ondrasz, Onosz) itp. Niektóre wzmianki odnoszą się do potomków Piotra Naczki. Więcej wypisów, szczegółów i podsumowanie statystyczno-geograficzne wkrótce.

Źródła:
[1] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XI, str. 148, źródło: http://dir.icm.edu.pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/3 (11.2014);
[2] Teki Dworzaczka, Biblioteka Kórnicka PAN, Księgi grodzkie i ziemskie, Poznań, Inskrypcje, 2009 (Nr. 866), dostęp 09.2013;
[3] Teki Dworzaczka,Biblioteka Kórnicka PAN, Księgi grodzkie i ziemskie, Poznań, Rezygnacje, 2260 (Nr. 786), dostęp 09.2013;
[4] Teki Dworzaczka,Biblioteka Kórnicka PAN, Księgi grodzkie i ziemskie, Poznań, Ziemskie, 9883 (Nr. 11 gr. 1388), dostęp 09.2013;
[5] Teki Dworzaczka,Biblioteka Kórnicka PAN, Księgi grodzkie i ziemskie, Poznań, Ziemskie, 9617 (Nr. 9 gr. 1386), dostęp 09.2013;
[6] Adam Fastnacht, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, do druku przygotowali Anna Fastnacht-Stupnicka, Antoni Gąsiorowski, cz. 2, Stowarzyszenie Małopolski Uniwersytet we Wzdowie, Instytut Europejskich Studiów Społecznych w Rzeszowie, Muzeum Regionalne im. Adama Fastnachta w Brzozowie, Brzozów-Wzdów-Rzeszów 1998;
[7] Adam Fastnacht, Słownik historyczno-geograficzny ziemi sanockiej w średniowieczu, do druku przygotowali Anna Fastnacht-Stupnicka, Antoni Gąsiorowski, cz. 3, Societas Vistulana, Kraków 2002;
[8] Tywon (też ciwun) to w lokacyjnym prawie ruskim urzędnik, nadzorca kmieci i prac polowych, naczelnik wsi, sołtys. Często pochodził od zasadźcy wsi i rekrutował się z mieszczan i szlachty;
[9] Olchowce, 1431 - Iwan służka z synami i Hrysch z O. skazani za pobicie tywona z O. ustanowionego przez starostę, na obcięcie ręki lub wykupienie 5 grzywnami. za [7, str. 12-14].
[10] R. Petrauskas, Litouskaja znac’ u kańcy XIV–XV st. Skład, struktura, ułada, Smalensk: Inbiełkult 2014, s. 237-239;
[11] Władysław Semkowicz, O litewskich bojarach zbratanych ze szlachtą polską w Horodle 1413 r. (ciąg dalszy), [w:] Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie, t. VII, r. 1924-1925, Kraków 1926, str. 210;
[12] Lidia Korczak, Litewska rada wielkoksiążęca w XV wieku, Polska Akdemia Umiejętności, Kraków 1998, s. 88, 92;
[13] Ukraińska wikipedia za Lychaczowem - Н. П. Лихачёв, Материалы для истории византийской и русской сфрагистики. Труды музея палеографии, cz. 2.-Л, 1930, s. 239 podaje że napis w otoku to Peczat', tymczasem obraz pieczęci  ewidentnie brzmi: Jeuszcza;
[14] Staropolskie nazwy osobowe, red. W. Taszycki, t. 4 N – R, 1974-1976, źródło: http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=19848&from=publication (dostęp: 20.07.2015);
[15] Słownik etymologiczno-motywacyjny staropolskich nazw osobowych : Odapelatywne nazwy osobowe, opr. A. Cieślikowa, cz. 1, PWN, Kraków 2000, str. 184, źródło: http://rcin.org.pl/dlibra/docmetadata?id=24656&from=pubindex&dirids=72&lp=3052 (dostęp: 20.07.2015);
[16] Rejestr mieszkańców Peresopnicy, znajdujący się pierwotnie w Archiwum gospodarczym ks. Czartoryskich z Klewania. Nazwisko przywołują rosyjskie opracowania onomastyczne staroruskich nazw osobowych, jak również rosyjskie serwisy genealogiczne, odpis w ARN;
[17] Niezachowane akta z archiwum klewańskiego książąt Czartoryskich, przywołane przez rosyjskie opracowania onomastyczne i źródła genealogiczne, odpis w ARN;
[18] Agaton Netkow i Dobromysł Natczuk wzmiankowany jest w rosyjskiej literaturze onomastyczne z XIX w. i genealogicznej, odpis w ARN;
[19] Słownik imion staroruskich, N.M.Tupikow, 1903;

Pokrewne nazwiska i nazwy geograficzne

    W trakcie opracowania.

Rozmieszczenie i liczebność

    W trakcie opracowania.

Tekst jest preprintem części rozdziału Nazwisko w publlikacji: Ł.K. Netczuk, Monografia rodu Netczuków, Klub Rodu Netczuków, Wrocław [2026]. Data publikacji: 10.2024