Przedstawiamy mapę obrazującą przybliżony zasięg terytorialny mikroregionu Międzyrzecczyzna, jako części składowej większej jednostki etnograficzno-kulturowej, popularnie nazywanej przez lokalnych badaczy, południowym Podlasiem lub rzadziej Podlasiem Południowym. Obszar ten w dziejach nazywano: Ziemią Międzyrzecką, hrabstwem międzyrzeckim (w czasach rządów Czartoryskich i Potockich), kluczem międzyrzeckim (nazwa dórb miedzyrzeckich, tzw. kluczy wsi i folwarków), wreszcie Ordynacją Międzyrzecką Potockich. Dobra międzyrzeckie już od pierwszego nadania Abrachamowi Chamcowi w 1390 r. były rezległe. Sieć osadnicza ukształtowała się na promienisto-gałązkowym układzie drogowym z centralnie położonym Międzyrzecem i Stołpnem u brodów, na zbiegu Krzny (zwanej też Trzną) Pn. i Pd. oraz Piszczki, na przecięciu szlaku królewskiego, łączącego Wilno z Krakowem oraz traktu wschód-zachód, łączącego dzisiejszy Berlin i Moskwę przez Warszawę, Brześć Litewski i Mińsk. Na południowy wschód od miasta, w kierunku Drelowa wiodła droga na Lwów i Ruś Halicką.

    Dobra międzyrzeckie od początku swego istnienia przechodziły z rąk do rąk prawie wyłącznie dorgą dziedziczenia. Do XIX w. nie były dzielone, co więcej, kolejne nadania dla Nassutów w pocz. XV w. oraz przyłączanie kolejnych dóbr w XVI/XVII w. spowodowało ich rozrost od Wohynia na południu aż po Huszlew na północy. Nassutowie posiadali jeszcze rozleglejsze dobra w starostwie drohickim i mielnickim. To oni lokowali wiele wsi, zaludnili swe dobra po okresie wyniszczających ludność granicznych walk o te tereny. Wykaz kolejnych dziedziców znajdą Państwo w rozdziale IV - Władze i dostojnicy.
    Ponadto istniejący tu bez ciągłości od 1174 r. ośrodek wiary chrześcijańskiej czy to pierwotnie wschodni czy, jak świadczą o tym zapiski misji łukowskiej templariuszy, zachodni z poł. XIII w. aż po lokowanie osady lackiej i pierwszego drewnianego kościółka ok. 1390 r., a następnie erygowanie gotyckiego koscioła katolickiego przez Nasutę w pierwszej poł. XV w. sprzyjał konsolidacji ludności mazurskiego pochodzenia. Tutejsza parafia łacińska bogato uposażona przez dziedziców w dobra miała dość znaczny zasięg i  w zasadzie pokrywa się w 75% z terenem Międzyrzecczyzny. Z Międzyrzecczyzną nierozerwalnie związane są dzisiejsze gminy wiejskie Międzyrzec Podlaski i Drelów, a ich zasięg prawie dokładnie odpowiada granicom dóbr Międzyrzeckich w dobie ich świetności.
     W strefie oddziaływania kulturowego i gospodarczego niegdyś największego maista tego regionu, jakim był Międzyrzec, znajdowały się również będące poza terytorium parafii międzyrzeckiej wsie Brzozowica, Woroniec, Witoroż, Sokule i Danówka (3 ostatnie należące do dóbr międzyrzeckich, wszystkie z wyjątkiem pierwszej należały pierwotnie do dóbr bialskich). Spoza obszaru parafii do Międzyrzecczyzny różni autorzy zaliczali również dawną królewską wieś Kąkolewnica z przyległościami, Turów, a także Wohyń (należący dawniej do dóbr międzyrzeckich), Ostrówki, Komarówkę Podlaską, Przegaliny i Kolembrody z ich przyległościami. Sąsiednia parafia w Trzebieszowie ze względu na starszeństwo erekcji tamtejszego kościoła (1410) oraz bardziej jednolite osadnictwo mazowieckie wykazywała odrębność kulturową od Międzyrzecczyzny w całości, mając związki etniczne jedynie z bojarami międzyrzeckimi, drobną szlachtą i mieszczanami. Trzebieszów oscylował na granicy wpływów Łukowa i Międzyrzeca, zawsze jednak pozostając bliżej starostwa łukowskiego. Podobnie jest z Kąkolewnicą, Wohyniem, Komarówką i Kolembrodami, które ciążyły w stronę Radzynia (Koziegorynku) lub Rossoszy i Łomazów.
   Południowo-wschodnie tereny Ziemii Międzyrzeckiej zamieszkiwała ludność nazywająca siebie Bagnoszami, a teren Gminy Drelów - Bagnosze, od nizinnego, lesistego i bagnistego położenia. Społeczność ta wykształciła specyficzny typ kulturowo-etniczny. W XV-XVI w. ludność tutejsza była zapewne w większości pochodzenia mazowieckiego. W XVI w. Zbarascy prowadzili kolonizację Międzyrzeczczyzny chłopami ze swoich ruskich (Hresk, Mołodeczno, Mohylew na Białorusi, Zbaraż na Ukrainie) i litewskich dóbr (Siemieliszki, Rudniki, część Żośli), zapewne na półudnie, północ i wschód od miasta. Z czasem jednak teren zyskał dominujący charakter ruski, o czym świadczyły aż trzy cerkwie unickie erygowane już w XVI/XVII w. dla osiadłych Rusinów. W XIX nastąpił proces ruszczania Bagnoszy przez carską administrację w XIX w. Podczas gdy pierwotnie nazwiska z końcówkami i rdzeniami ruskimi stanowiły ledwie piątą część wszystkich mieszkańców wsi Drelów, wkrótce autorytarni urzędnicy zmieniali nazwiska ludności mazowieckiej dodając jej końcówki ruskie. W końcu XIX w. już połowa nazwisk brzmiała rusko. W pozostałych wsiach gminy albo dominowała ludność ruska, albo były one mieszane. W końcu XIX w. większosć nazwisk brzmiała rusko. Proces ten wypaczył spisy ludności, na podstawie których władze carskie wykazywały obecność większości ruskiej. W zasadzie proporcje obu grup etnicznych przed XIX w. były podobne z niewielkimi wahaniami - we wsiach gminnych było nieraz nieco więcej Polaków niż Rusinów, w pozostałych wsiach peryferyjnych odwrotnie. Dziwiło to tym bardziej, że liczba ludności z nazwiskami ruskimi nie odpowiadała liczebności dawnych unickich parafian ani tym bardziej późniejszych prawosławnych. Więcej na temat osadnictwa we wnioskach.
    Podkreślić trzeba dużą mobilność w obrębie parafii miedzyrzeckiej. Do poł. XVIII w. ludność przemieszała  się do tego stopnia, że wsie Bojarów Międzyrzeckich były zamieszkiwane już prawie w połowie przez ludność ruską. Wiele rodzin bojarskich i szlacheckich z okolic Sokul i Rogoźnicy, drogą mariaży, przenosiło się do miasta, a także do wsi pańszczyźnianych. Na początku XIX w. kilka wsi oczynszowano (Grabowiec, Szóstka, Przechodzisko, Rogozneczka).  



    Tereny południowo-zachodnie, zachodnie oraz północno-zachodnie zasiedlała wolna ludność mazowieckiego i litewskiego pochodzenia nazywana w przywilejach i prawach od XV w. bojarami międzyrzeckimi. Sprowadzili ją Nassutowie. Na podobnym prawie, ale nazwanym wg źródeł pokoniowskim, właściciele Białej - Ilnicze - zakładali wsie na wschód od Międzyrzeca dla drobnej szlachty. Jedna z nich - Sokule weszła w skałd dóbr Miedzyrzeckich z okolicznymi wsiami Witorożem i Danówką. Wg Pleszczyńskiego, Iliniczom obce było miano bojarów. Bardziej jednak prawdopodobne jest to, że bojarami w Ziemii Bialskiej określano właściwych bojarów w rozumieniu WKL. Byli wśród nich Rusini białoruscy i wołyńscy, Litwini i Tatarzy, kórych liczne ślady pozostały nie tylko w toponimach okolic Białej Podlaskiej, ale również w kulturze materialnej - architekturze, mizary tatarskie, a także tradycyjne ubiory, gwary i zwyczaje. Lokalne bialskie źródłą wzmiankują kilka wsi osiadłych przez ruskie bojarskie rody. Bojarom międzyrzeckim najwięcej uwagi poświęcił Adolf Pleszczyński w studium etnograficznym. Tereny na północ i północny wschód od Międzyrzeca zamieskzuje ludność ruska i mieszana polska i ruska. Na jej temat w zasadzie brak opracowań.
    Literatura ditycząca spraw lokalnej etnografii i osadnictwa oraz mikroregionów Ziem Łukowskiej, Radzyńskiej, Międzyrzeckiej, Bialskiej i południowego Podlasia:
[1] Rocznik Międzyrzecki, od 1969:
- M. Kowalski, Wybrane zagadnienia demograficzne wsi międzyrzeckiej ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji XIX w., t. I, 1969, str. 9-37,
- P. Aleksandrowicz, Stosunki religijne w Międzyrzecu i okolicy, t. I, 1969, str. 110-134,
- P. Aleksandrowicz, Dzieje kościołów międzyrzecczyzny, t. I, 1969, str. 115-134,
- F. Stopniak, Stosunki kościelno-wyznaniowe w parafii Międzyrzec (...) w latach 1885-1914, t. I, 1969, str. 135-153,
- A. Oleszczuk, W Przechodzisku wiosce małej, t. I, 1969 , str. 202,
- P. Aleksandrowicz, Miasto Międzyrzec Podlaski w XVII i XVIII wieku, t. II, 1970, str. 59-89,
- M. Kowalski, Przywileje cechu szewców międzyrzeckich z 1673 i 1787 r., t. II, 1970,  str. 125-143,
- M. Kowalski, Herb miasta Międzyrzeca Podlaskiego, t. III, 1971, str. 5-32,
- S. Jarmuł, Uwłaszczenie chłopów w Dobrach Międzyrzeckich, t. III, 1971, str. 131-152,
- M. Kowalski, J. Makaruk, Spór magnata o skrawek ziemi w Międzyrzecu, t. III, 1971, str. 186-221,
- K. Schuster, Dzieje Międzyrzeca za Gabriela i Jana Tęczyńskich, t. IV, 1972, str. 5-27,
- S. Jarmuł, Dobra międzyrzeckie w okresie reform czynszowych, t. V, 1973, str. 57-88,
- P. Aleksandrowicz, Miasto Międzyrzec w XIX i XX w., t. V, 1973, str. 89-99,
- M. Kowalski i J. Makaruk, Kronika wsi Tłuściec, t. V, 1973, str. 185,
- A. Wędzki, Problem genezy Międzyrzeca Podlaskiego na tle procesów urbanizacyjnych na południowo-zachodnim pograniczu Podlasia,t. VI, 1974, str. 34-46,
- M. Kowalski i J. Makaruk, Historia wsi Tłuściec, t. VI, 1974, str. 47,
- S. Jarmuł, Dobra międzyrzeckie za Konstantego Czartoryskiego, t. VII, 1975,  str. 18-46,
- M. Kowalski, J. Makaruk, Folwarczni robotnicy rolni w dobrach międzyrzeckich, t. VII, 1975,  str. 47-75,
- H. Mierzwiński, Problem osadnictwa pogranicza mazowiecko-podlaskiego w pierwszych wiekach panstwowości polskiej na przykładzie Kocka, t. VIII, 1976, str. 5-19,
- Cz. Kuręda, Kronika wsi Pościsze (w zarysie), t. XIV-XV, 1982-1983, str. 257,
- K. Szuster, Z dziejów włości międzyrzeckiej w XVII w. Od Tęczyńskich do Sieniawskich, t. XVIII, 1986, str. 5-35,
- A. Kunisz, Skarb denarów rzymskich z Krzewicy pod Międzyrzecem Podlaskim, t. XVIII, 1986, str. 189,
- J. Chomicki, Powstanie i rozwój układu urbanistycznego, t. XX-XXI-XXII, 1988-1989-1990, str. 78-169,
- J. Chomicki, Zarys historii budowlanej zespołów architektonicznych cerkwii pw. św. Mikołaja i św. Piotra i Pawła w Międzyrzecu, t. XXIII-XXIV, 1991-1992, str. 63-90,
- J. Chomicki, Niepublikowane przywileje Międzyrzeca Podlaskiego, t. XXIII-XXIV, 1991-1992, str. 104-118,
- J. Chomicki, Przywilej lokacyjny wsi Łuniew, t. XXIII-XXIV, 1991-1992, str. 119-122,
- Z. Kowalska, Pogranicze międzyrzeckie na tle stosunków polsko-litewskich za panowania Kazimierza Jagiellończyka, t. XXV, 1993, str. 5-13,
- T. Demidowicz, Z dziejów Międzyrzeca Podlaskiego. Studium o ustroju i układzie przestrzennym, t. XXV, 1993, str. 14-40,
- I. Wildner-Nurek, Dzieje rezydencji międzyrzeckiej, t. XXVI, 1994, str. 108-124,
- A. Gil, Kościół p.w. św. Stanisława Biskupa Męczennika w Ostrówkach w XVI-XVIII w. Zarys dziejów, t. XXVII-XXVIII, 1997 , str. 83,
- F. Olesiejuk i J. Kołkowicz, Ślady człowieka z epoki kamiennej we wsi Przychodzisko, t. XXVII-XXVIII, 1997, str. 109,
- R. Kornacki, F. Olesiejuk, Monografia wsi Drelów, t. XXVII-XXVIII, 1997, str. 157,
- A. Koprukowniak, Problem unicki w najnowszych badaniach. Przegląd literatury, t. XXIX-XXX, 1999, str. 61-72,
- J. Geresz, Unici w historii i kulturze Podlasia, t. XXIX-XXX, 1999, str. 73-122,
- M. Maleszyk, Bractwo Różańcowe w parafii Międzyrzec Podlaski 1614-1905, t. XXIX-XXX, 1999, str. 161-208,
- A. Stefaniuk, Monografia wsi Rzeczyca do 1939 r., t. XXXI-XXXII, 2001, str. 91-138,
- D. Wereda, Z dziejów unickich parafii w Międzyrzecu w XVIII wieku, t. XXXIII, 2002, str. 127-133,
- A. Szulik, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Drelowskiej, t. XXXIII, 2002, str. 227,
- P. Semeniuk, Zarys dziejów unickiej parafii Dołha (1604-1874), t. XXXIV, 2003, str. 81-104,
- ks. Paweł Siedlanowski, Podniosła uroczystość w Dołdze, t. XXXIV, 2003, str. 211,
- S. Mańko, Sieć handlowa Międzyrzeca Podlaskiego w okresie drugiej Rzeczpospolitej, t. XXXVI, 2005, str. 99-194,
- E. Korolczuk, Monografia Rogoźnicy nad Krzną (fragment), t. XXXVIII-XXXIX, 2008, str. 249-304
- A. Albiniak, Demografia parafii grecko-unickich w Międzyrzecu podlaskim w świetle papierów po Walerianie Górskim, t. XXXVIII-XXIX, 2008, str. 323-338,
- Cz. Miazga, Dzieje ziemi podlaskiej od początku powstania państwa polskiego do 1569 r., t. XLI, 2011, str. 7-28,
- E. Szum, Wojskowe funkcje podlaskiego samorządu szlacheckiego okresu I Rzeczypospolitej, t. XLI, str. 29-51,
[2] Rocznik Bialskopodlaski, od 1993,
[3] Radzyński Rocznik Humanistyczny, od 2001,
[4] A. Pleszczyński, Bojarzy Międzyrzeccy. Studium etnograficzne, Warszawa 1892,
[5] A. Pleszczyński, Opis historyczno-statystyczny parafii międzyrzeckiej, Warszawa 1911,
[6] J. Geresz, Międzyrzec Podlaski. Dzieje miasta i okolic, Międzyrzec 2001,
[7] C. Wrębiak, Budownictwo, [w:] A. Mironiuk, J. Petera, C. Wrębiak, Kultura ludowa Południowego Podlasia, Biała Podlaska 1990,
[8] F. Olesiejuk, Monografia wsi Drelów, Lublin 1996,
[9] L. Kaczmarek, J. Bartmiński, J. Mazur, Ugrupowanie gwar Lubelszczyzny, „Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Humanistyka”, vol.20, nr 1-2, Warszawa 1978,
[10] J. Adamowski, Archaiczne formy folkloru z obszaru wschodniego pogranicza – zalimany, chachułki, taratona, [w:] Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim, red. F. Czyżewski, Lublin 2001,

[11] J. Adamowski, Pańszczyznońka. Podlaskie pieśni ludowe z repertuaru Aleksandry Daniluk, Biała Podlaska 1997,
[12] J. Adamowski, Wartości i wyróżniki kultury tradycyjnej południowego Podlasia, Referat wygłoszony podczas I Forum Kultury Powiatu Radzyńskiego w dniu 18.06.2011 r. w Radzyniu Podlaskim,
[13] J. Górak, Regionalne formy architektury drewnianej Lubelszczyzny na tle zagadnień osadniczych, Zamość 1994,
[14] J. Górak, Holenderskie domy nad Bugiem, [w:] Polska Sztuka Ludowa 1971 nr 1,
[15] J. Świeży, Strój podlaski (nadbużański), Wrocław 1958,
[16] M. Tymochowicz, Tradycyjna architektura drewniana na obszarze gminy Borki [w:] Tam Na Podlasiu, II. Tradycje podlaskiej obrzędowości, pod red. J. Adamowskiego i M. Wójcickiej, Lublin 2009,
[17] K. Piwocki, Drewniane kościółki pounickie na Podlasiu, [w:] Nowa Ziemia Lubelska II, 1933 nr 25.