Moi Polowie

    Rodzina o nazwisku Pola pochodzi z Ostrzeszowa i okolic. Zainteresowałem się nią za sprawą mojej narzeczonej Ewy Pol, która wywodzi się właśnie z tego rodu. Ewa jest w ósmym pokoleniu w linii męskiej potomkinią Jana Poli, urodzonego w 1761 r. w Ostrzeszowie. Wywód genealogiczny Ewy na podstawie akt metrykalnych i stanu cywilnego [1] wiedzie do Pawła Poli, a prawdopodobnie także do Jana Poli z Ostrzeszowa:

    Rodzina Polów z Ostrzeszowa i okolic najwcześniej używała nazwiska Pola, które w XIX w. w Kraszewicach i Odolanowie ewoluowało do Pohla, Pohl oraz Pol [2]. Stało się tak na skutek postępującej germanizacji po ostatnim rozbiorze I RP gdy Ostrzeszów wszedł w skład Prus [3]. Polskie nazwiska zapisywano wtedy według zasad pisowni i fonetyki niemieckiej, stąd popularne od ok. 1795 r. formy Pohla w miejsce dawnej Pola. W XIX w. nazwisko bywa zapisywane raz z -h- raz bez. Z czasem w niektórych liniach straciło ono końcówkę -a. W Kraszewicach, które po kongresie wiedeńskim znalazły się w granicach - podległego Rosji - Królestwa Polskiego [4], nazwisko zapisywano w polskiej formie Pola. Z czasem po likwidacji autonomii królestwa i pod wpływem narzuconego języka rosyjskiego nazwisko zapisywane było coraz częściej jako Pol'. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości potomkowie kraszewickich Polów na podstawie akt metrykalnych z okresu pruskiego z Odolanowa i Ostrzeszowa wracali czasem do pisowni zgermanizowanej Pohl, częściej jednak pozostawiali w polskich dokumentach formę Pol utrwaloną a aktach metrykalnych okresu rusyfikacji. 
    W rezultacie potomkowie Pawła Poli (*ok. 1805 Bogdaj, RK Odolanów +przed 1857 Bogdaj, RK Odolanów) w różnych liniach i gałęziach używają dziś najczęściej nazwiska w formie Pol, rzadziej Pohl i Pola, czego najlepszym dowodem jest powyższy wywód i drzewo genealogiczne ostrzeszowskich Polów [5]. 

Nazwisko Pola w źródłach historycznych do XVIII w.

    Nazwisko Pola najwcześniej występuje w Polsce w 1564 r. na Mazowszu w powiecie dobrzyńskim w miejscowości Borowo w parafii Mochowo, gdzie mieszkał Błażej Pola poddany Stanisława Borowskiego [6]. Naszych Polów można próbować wiązać z mieszkającą w Czechach od 1607 r. włoską rodziną Pola [7]. Najliczniej polscy Polowie o nazwisku Pola zamieszkują od kilku wieków tereny współczesnego Śląska Opolskiego i pogranicza Dolnego Śląska z Wielkopolską [8] skąd najbliżej im geograficznie właśnie do czeskich Polów. 
    Czescy Polowie pochodzą z kolei od hrabiego Filippo Cristoforo di Pola, syna Lavinii zd. Caetani (śl. 1575) i Anoisa di Pola [9], potomka średniowiecznej arystokratycznej rodziny włoskiej z rejonu Istrii noszącej nazwisko di Pola oraz da Pola, które wywodzi się od ich pierwotnej siedziby – Castropola [10]. Potomkowie czeskiej linii di Pola wywodzącej się z trewiskiej gałęzi tego rodu żyją do dziś w Czechach, władają zamkiem Bukovce. Dawniej żyli w dobrach spokrewnionej z nimi rodziny Colloredo-Mannsfeld [11]. Być może któryś z synów Fillippo Cristoforo di Pola zdobył sławę jako żołnierz broniąc granic Rzeczpospolitej Obojga Narodów i w ten sposób uzyskał w 1662 r. polskie szlachectwo jako Jan Pola [12]. Również w Czechach włoscy Polowie nie uzyskali szlachectwa czeskiego ani austriackiego, zachowując swoje rodzime włoskie [13]. W poł. XVII w. żył w Czechach Giovanni di Pola radny, syn lub wnuk Filippo. Z tego rodu pochodzili także żołnierze i drobni urzędnicy czescy [14].  Tytuł hrabiowski został potwierdzony czeskiej gałęzi rodu Pola przez cesarza austriackiego Franciszka I  01.08.1819 r. [15].

Nazwisko Pola w źródłach polskich od XVII/XVIII w.

    Bliżsi przodkowie Ewy Pol według metrykalnych źródeł niewątpliwie wywodzą się z południowych rubieży Wielkopolski z Ostrzeszowa i okolic (Odolanów, Ostrów Wielkopolski, Kraszewice). Najwięcej występuje ich w Ostrzeszowie gdzie od dwóch lub trzech braci żyjących w I poł.. XVIII w. rozeszło się kilkanaście gałęzi rozrodzonych licznie w XIX w. w Ostrzeszowie, Ostrowie Wielkopolskim, a dalej także w Sycowie, Kobylej Górze, Kraszewicach i Odolanowie. Stamtąd rozeszli się na tereny województwa łódzkiego, dolnośląskiego i wielkopolskiego. Ich właściwe nazwisko brzmi Pola, a nie jak współczesna ewolucyjna forma Pol lub Pohl. 
    Od ostatniego rozbioru I RP tereny te znajdowały się pod zaborem pruskim. W miastach obserwuje się tendencje do germanizacji polskich nazwisk. Jak już wyżej wspomniałem również nazwisko Pola coraz częściej pisano Pohla, często w obrębie jednej rodziny spotykamy różne warianty pisowni. Szybko też liczne gałęzie tracą końcówkę -a przez co nazwisko uzyskuje formy Pol i Pohl, zwłaszcza na obszarze objętym później zaborem rosyjskim (np. Kraszewice). Przodkowie Ewy z Polów w parafii Kraszewice mieszkali co najmniej od 1857 r. w miejscowości zwanej pierwotnie Pustkowie lub Kolonia Jelenie, potem Folusz Jelenie, w końcu Jelenie. Tam sprowadził się poprzez małżeństwo z Marianną z Bachlińskich vel Baklińskich Paweł Pola ur. w 1831 r. w Bogdaju w parafii Odolanów, syn również Pawła Poli i Marianny zd. Kuntz vel Kuńc. Paweł ojciec Pawła ur. się ok. 1805 r. także w Bogdaju a zmarł ok. 1850 r. Jego żona Marianna przeprowadziła się wtedy do Jeleni w parafii kraszewickiej. Już w Kraszewicach Paweł Pola po ślubie z Marcyanną Bachlińską z biegiem lat zmienia nazwisko Pola na Pol, jak widać to na wywodzie metrykalnym.
     Przodkowie Polów związani są z polską historią. Jeden z najwcześniejszych ich przedstawicieli, został nobilitowany przez Sejm w 1662 r. za męstwo, długoletnią służbę wojskową i wielkie zasługi wojenne przeciw Kozakom, Turkom i Moskwie, otrzymał od króla herb własny o nazwie Pola. Był to Jan Pola, wg źródeł porucznik pancerny, vice-rotmistrz wojsk koronnych [12]. Być może miał związek z ww. włoskimi Polami przez ich czeską gałąź, np. z Giovannim Polą radnym lub posłem w czeskiej Pradze. Otrzymany od polskiego króla herb Pola przedstawia trzy srebrne miecze i trzy gwiazdy na czerwonym tle. Może to nawiązywać do trzech srebrnych skosów na przemian z czerwonymi jakie widnieją w herbie włoskiego rodu di Pola. Później w 1711 r. polskie źródła wspominają jeszcze Stanisława Polę o przydomku „Borzewicz”, towarzysza pancernego [12]. Ich potomkowie pieczętujący się herbem Pola później używali także nazwisk Poli [12], Pol i Pohl, jeden z nich - Edward Aloizy Józef Pohl herbu Pola (*1812 +?), syn Wacława (*ok. 1780 +?) wylegitymował się ze szlachectwa w latach 1851-1853 przed Heroldią Królestwa Polskiego [16]. Wacław był synem Zygmunta (*ok. 1740 +?) protoplasty jednej z żyjących dziś w Polsce gałęzi Polów h. Pola [17]. 

Podsumowanie

    Kwestia pochodzenia odległych przodków ostrzeszowskich Polów pozostaje nadal zagadką i wymaga dalszych studiów źródłowych zwłaszcza w aktach miasta Ostrzeszowa z XVI-XVIII w., które zachowały się bardzo dobrze. Nie jest pewne czy rzeczywiście można ich wiązać z czeskimi Polami. Bardziej prawdopodobny jest ich związek z polskimi Polami, choć nie można wykluczyć pochodzenia polskich Polów h. Pola od tych czeskich mających korzenie we Włoszech. Nazwisko ich należałoby zatem wywieźć od ich rodowitego miasta Pola (wł. Pula), gdzie ich historia zaczyna się w X w. 

Źródła i przypisy:
[A] Archiwum Archidiecezjalne w Poznaniu, Parafia rz.-k. Odolanów, akta metrykalne z lat 1711-1810 pozwolą powiązać Polów z Bogdaju z pozostałymi wielkopolskimi Polami. W tej części Wielkopolski rodzina ta stanowi zaledwie kilka linii.
[1] Wykaz akt metrykalnych do wywodu
[2] Na podstawie przeglądu akt metrykalnych i rekonstrukcji drzewa ostrzeszowskich Polów można stwierdzić występowanie wymienionych oboczności w zapisie nazwiska jednej rodziny.
[3] Ostrzeszów (niem. Schildberg) w zaborze pruskim znajdował się w latach 1793–1806 i 1815–1918, https://pl.wikipedia.org/wiki/Ostrzesz%C3%B3w (16.04.2016).
[4] Kraszewice w wyniku postanowień kongresu wiedeńskiego znalazły się w Królestwie Polskim (kongresowym) w guberni kaliskiej, https://pl.wikipedia.org/wiki/Kraszewice_(wojew%C3%B3dztwo_wielkopolskie) (16.04.2016).
[5] Drzewo ostrzeszowskiej rodziny Pola zrekonstruowano na podstawie akt metrykalnych następujących parafii: Rzymskokatolickiej w Kraszewicach, Ewangelickiej i Katolickiej oraz USC w Ostrzeszowie, Ewangelickiej w Odolanowie, Rzymskokatolickiej w Goszczu, USC w Kobylejgórze, USC w Międzyborzu, USC w Nowym Dworze, http://netczuk.org/images/files/POLA.pdf (16.05.2016).
[6] „Terra Dobrinensis. Districtus Dobrinensis an. 1564. Regestrum contributionum publicarium in conventione generali Varschoviensi constitutarium pro anno 1564, et mihi Martino Jankowski ad exigendum comissarum, juxta literas Sacrae Maiestatis Regiae per parochias conscriptum. (...)
Mokowo parochia [dziś Mochowo, k. Sierpca - przyp red.] (...)
Borowo. N[obilius]. Sebasitanus Borowski de ½ m[ansi].
N. Mathias Borowski de medio manso.
N. Andreas Borowski de medio manso.
Blasius Pola, subditus n[obilis]. Stanislai Borowski de medio manso.
Item subditus Janusii Borowski de I m. Facit I fl.15 gr (...)”
tł.: ...Błażej Pola, poddany szlachetnego Stanisława Borowskiego z połowy łana (gospodarstwa). Także poddany Janusza Borowskiego z 1 łana (gospodarstwa) podatku 1 fl. 15 gr.
Adolf Pawiński, Źródła Dziejowe, t. XII, cz. 1 – Wielkopolska, s. 280, http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/applet?mimetype=image/x.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=/Content/1810/ZRODLA_DZIEJOWE_12.djvu (19.04.2016).
[7] W 1607 r. w Czechach osiada Filippo Cristoforo di Pola, Pola (famiglia), https://it.wikipedia.org/wiki/Pola_(famiglia) (16.04.2016).
[8]  POZNAN PROJECT - Indeksowanie dziewiętnastowiecznych ślubów z terenu historycznej Wielkopolski dla lat 1800-1899, projekt  Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego "Gniazdo". Zapytania dla haseł: Pola, Pohla, Polla, Pohl, Pol. http://poznan-project.psnc.pl/ (16.04.2016).
[9] Enciclopedia genealogica del Mediterraneo, Caetani, http://www.genmarenostrum.com/pagine-lettere/letterac/Caetani/caetani-torre.htm (16.05.2016); por. Castropola, https://cs.wikipedia.org/wiki/Castropola (16.04.2016); por. także Rodina Pola - Historie / Conti Pola, http://www.pola.name/historie_cz2.html (16.04.2016).
[10] Casimir Freschot, La nobilita veneta, A. Forni, 1977; por. House of Pola / Castropola, https://cs.wikipedia.org/wiki/Castropola (16.04.2016); por. I conti Pola (Castropola), http://barcon.it/storia/conti-pola-castropola/ (16.04.2016).
[11] Według dokumentów cesarskich Laura di Pola poślubiła Nikolausa di Colloredo ok. 1600 r., miała z nim syna Fabiusa di Colloredo ur. 25.03.1605 r., ożenionego w 1633 r. z Claudią Silvią Di Colloredo (ur. 23.06.1607), Leopold Nedopil, Deutsche Adelsproben aus dem Deutschen Ordens-central-archive, W. Braumüller, Wiedeń 1868, str. 160-161, https://archive.org/details/deutscheadelspr05nedogoog oraz wersja graficzna: https://archive.org/stream/deutscheadelspr05nedogoog#page/n174/mode/2up (16.04.2016); por. Rodina Pola - Historie / Conti Pola, http://www.pola.name/historie_cz3.html (16.04.2016); patrz też http://www.turistika.cz/mista/zamek-bukovec (16.04.2016), por. też Luigi Urettini, La lacrimevole istoria del conte Titta Pola, 2007, Quaderni risorgimento, vol. 5, Istituto per la storia del risorgimento italiano, I conti Pola (Castropola), http://barcon.it/storia/conti-pola-castropola/ (16.04.2016).
[12] "Pol v. Pola h. Pola. Herb - w polu czerwonym pod trzema gwiazdami trzy miecze ułożone w wachlarz, stykające się końcami, nad hełmem w koronie pawi ogon na nim półksiężyc złoty (Hr. Ostr.). Jan, porucznik pancerny, w nagrodę zasług otrzymał nobilitację 1662 (Metr. Kor., Vol. Leg.). Stanisław „Borzewicz”, towarzysz pancerny, pozwany 1711 r. o poczynione szkody (Wyr. Tryb. Lub.). [Jan Pola nobilitowany 1662 urodził się ok. 1620, zmarł ok. 1680]
Poli h. własnego. Herb - w polu czerwonym trzy miecze i nad każdym gwiazda, w koronie nad hełmem sześć piór pawich, w pośrodku których półksiężyc. Jan, vice-rotmistrz wojsk koronnych, w nagrodę wielkich zasług wojennych przeciw Kozakom, Turkom i Moskwie otrzymał 1662 r. nobilitacyę i herb powyższy (Metr. Kor., Sigil.)", Seweryn Uruski, Rodzina. Herbarz, t. 14. s. 179, 192; por. "Jan Pola towarzysz długo służąc w wojsku koronnem, dla męztwa nobilitowany 1662. (Constit. fol. 40)", K. Niesiecki, Herbarz polski, t. .7, str. 358.
[13] Rodina Pola - Historie / Conti Pola, http://www.pola.name/historie_cz3.html (16.04.2016); por.: House of Pola / Castropola, https://cs.wikipedia.org/wiki/Castropola (16.04.2016).
[14] Rodina Pola - Historie / Conti Pola, http://www.pola.name/historie_cz3.html (16.04.2016).
[15] I conti Pola (Castropola), http://barcon.it/storia/conti-pola-castropola/ (16.04.2016).
[16] Elżbieta Sęczys, Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim..., hasło: Pohl h. Pola (16.04.2016), por. Dodatek II do Spisu szlachty Królestwa Polskiego.
[17] M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego, hasło: Pol, 
http://www.sejm-wielki.pl/b/sw.257907
http://www.sejm-wielki.pl/b/le.2846.1.13
http://www.sejm-wielki.pl/b/le.2846.1.12
http://www.sejm-wielki.pl/b/sw.257906
http://www.sejm-wielki.pl/b/le.2846.1.2
http://www.sejm-wielki.pl/b/le.2846.1.24 (16.04.2016).