Symbolika i znaczenie herbu Netczuków

    Jako uzupełnienie do rozdziału poświęconego herbowi własnemu Netczuków przedstawiamy analizę jego symboliki opracowaną na podstawie Alfabetu heraldycznego Pawła Dudzińskiego. Według publikacji poszczególne elementy herbu i pieczęci można interpretować w następujący sposób:.
    Róże – symbolizują piękno, nieskazitelność honoru, radość, dworną miłość do pani serca, milczenie, dyskrecję jako posłanie od kochającej osoby, miłość, zmysłowość i pożądanie. Róża czteropłatkowa (występująca na pieczęci) – oznacza pielgrzymkę, duchową wędrówkę do doskonałości, pięciopłatkowa (występująca na saniach Mikołaja) oznacza wszechświat złożony z pięciu żywiołów, mikrokosmos, człowieka i tajemnicę, róża z krzyżem oznacza dyskrecję, przy czym jako krzyż można rozumieć skrzyżowane na tarczy naszego herbu strzały. Trzy róże symbolizują doskonałość, pełność, kompletność wartości, które reprezentuje znak róży, nawiązują także do trzech kropel krwi.
Krople czerwone – krople krwi oznaczają dziedzictwo, ofiarę. Wg S.P. Sancta krew oznacza męstwo, odwagę, krew przelaną w służbie ojczyzny. Ezoterycznie może oznaczać także cechy negatywne, rozbijające, upadłe i żeńskie (wiązać je należy z mieczem i zbrojną ręką, z której wypływają). Trzy krople krwi oznaczają potrójne dziedzictwo, być może trzy gałęzie rodu.
Strzały – symbolizują zwycięstwo osiągnięte podstępem, zwycięzcę z ranami od wroga, miłość bożą. Dwie strzały ułożone w krzyż św. Andrzeja mogą dodatkowo symbolizować wytrwałość, wierność i podróże. Strzały należy wiązać z podkową i srebrną barwą.
Podkowa – oznacza opiekę przed złymi mocami, jest symbolem szczęścia. Każdy rycerz musiał umieć wykuć sobie podkowę i miecz. Należy ją odczytywać łącznie ze strzałami ułożonymi w krzyż oraz srebrną barwą.
Miecz – broń rycerza, oznacza honor wojenny, męstwo w bitwie, powodzenie wojenne. Obnażony jest symbolem myśli o walce, oznacza człowieka wolnego. Uszczerbiony (w naszym przypadku złamany) symbolizować może zakończenie rodu, utratę rycerstwa, dziedzictwa, pohańbienie w wyniku ofiary. Miecz należy wiązać z trzema kroplami krwi, które ociekają z klingi ułamanej zbrojną ręką oraz ze zbrojną ręką.
Ręka zbrojna – trzymająca sztylet oznacza zemstę, a trzymająca miecz występuje jako element herbu Jagiellonów (Pogoń) oraz w herbach przez nich nadawanych, może też funkcjonować jako uszczerbienie herbu. Należy ją rozpatrywać łącznie z mieczem i trzema kroplami krwi.
Kształt tarczy – hiszpański, tradycyjny i powszechnie stosowany w heraldyce XVIII-XIX w. [1].
    Barwy w naszym herbie można odczytywać następująco (porównaj z opisem naszych barw wg Tomasza Wolskiego):
Czerwona utożsamiana z purpurą – wg Bado Aureo jest to barwa pośrednia, symbolizuje ogień, wg Prinsaulta oznacza odwagę, waleczność, temperament, usposobienie choleryczne, Saturna, w zodiaku Barana, Lwa i Strzelca, kamień szlachetny rubin, sobotę jako dzień tygodnia, ogień jako żywioł, miedź zaś jako metal, wg d'Arqa oznacza chwałę, rubin, Saturna i wtorek.
Srebrna utożsamiana z białą – wg de Bado Aureo jest ona zasadnicza i szlachetniejsza od czarnej, wg Prinsaulta oznacza pokorę, czystość, uczciwość, niewinność, niepokalaność, usposobienie flegmatyczne, Księżyc jak również liczbę Księżyca – dwa, Raka, Skorpiona i Ryby w znaku zodiaku, wodę jako żywioł, perłę jako kamień szlachetny i poniedziałek, wg Dovet d'Arcqa oznacza bogactwo, perłę, Księżyc, poniedziałek, a wg S.P. Sancta niewinność, piękno, szczerość w sposobie bycia.
Niebieska tożsama z błękitną – barwa pośrednia, symbol powietrza, szlachetniejsza od złota, czerwieni i zieleni, liczba Wenus, czyli sześć, wg Prinsaulta oznacza piękność, wzniosłość, pochwałę, temperament, sangwiniczne usposobienie, Wenus, Bliźnięta, Wagę i Wodnika w zodiaku, szafir jako kamień szlachetny, piątek, powietrze jako żywioł i ołów jako metal, wg d'Arcqa oznacza prawość, szafir, Wenus i środę, a wg Sancta – niebo, piękno, słodycz, powab, łagodność, ezoterycznie zaś cechy męskie, stwórcze, pozytywne.
    Znaczenie mają także zestawienia barw: srebrna z czerwienią oznacza odwagę, czerwona z niebieską symbolizuje dobroczynność, niebieska z czerwoną oznacza pychę, niebieska ze srebrną wg Sancta oznacza cechy władcze [1, s. 38-42]
    Wspólne cechy barw występujących w herbie Netczuków należy odczytywać łącznie z symboliką przedmiotów:
- błękit tarczy i czerwień róż na niej położonych oraz trzech kropli krwi: patriotyzm i służba ojczyźnie,
- błękit tarczy i srebro podkowy, miecza oraz strzał: czystość, niewinność, szlachectwo, szlachetna natura.

Interpretacja herbu
    Niebieskie pole tarczy symbolizuje szlachetne uniwersum herbu Netczuków, w którym należy zapewne odczytywać pozostałe znaki. Błękit uchodzi za szlachetniejszy od złota, czerwieni i zieleni. Oznacza piękno, wzniosłość, pochwałę, temperament, niebo, słodycz, powab, łagodność, powietrze, ma pozytywny wydźwięk. Symbolami barwy są: szafir, Wenus, piątek i środa, powietrze, ołów i liczba sześć (iloczyn 2 i 3), Bliźnięta, Waga i Wodnik w zodiaku.
    Srebrne (białe) tło róż w formie słupa w herbie Doliwa lub występujące na pozostałych przedmiotach naszego herbu oznacza z kolei piękno, szczerość, pokorę, czystość, niewinność, niepokalaność, uczciwość. Symbolami barwy są: perła, Księżyc, poniedziałek, woda, zapewne srebro jako metal i liczba dwa, Rak, Skorpion i Ryby w zodiaku.
    Czerwone trzy róż i krople krwi symbolizują ogień, odwagę, chwałę waleczność, temperament. Symbolami barwy są: rubin, Saturn, sobota lub wtorek, ogień, miedź i liczba trzy wyrażona poprzez ilość elementów tej barwy, Baran, Lew i Strzelec w zodiaku.
    Zaskakujący wynik daje numerologiczna interpretacja barw. Czerwone elementy zawierają się w lub między srebrnymi figurami herbu, a całość wewnątrz błękitnego uniwersum. Czerwone są w liczbie trzy ale podwojone, co sugeruje iloczyn 2 i 3 lub sumę 3 i 3. Oprócz tego srebrne strzały  występują w liczbie dwóch co potwierdza symbolikę barwy srebrnej jako mnożnika podstawowego znaku jakim są róże. Iloczyn liczb wewnętrznych elementów na tarczy (2 - strzały, podkowa i 3 – róże, krople krwi) daje liczbę tła tarczy, czyli 6:

3 (czerwone róże i krople) x 2 (zdwojenie elementów potrójnych) = 6 (liczba tła)
3 (czerwone róże) + 3 (czerwone krople) = 6 (liczba błękitnego tła tarczy)
3 (czerwone róże i krople) x 2 (srebrne strzały w krzyż) = 6 (liczba błękitnego tła tarczy)
1 (miecz) + 5 (ręka zbrojna/dłoń) = 6 (liczba błękitnego tła tarczy)
3 (czerwone róże) x 2 (srebrna podkowa) = 6 (liczba błękitnego tła tarczy)
[2 (strzały) + 1 (podkowa)] x 2 (srebrna barwa elementów) = 6 (liczba błękitnego tła tarczy)
3 (srebrne strzały i podkowa) + 3 (czerwone róże) = 6 (liczba błękitnego tła tarczy)

    W przestrzeni żywiołu powietrza (błękitna tarcza, liczba 6) znajdują się dwa walczące ze sobą żywioły: woda (srebrne strzały i podkowa, liczba 2) i ogień (czerwone róże i krew, liczba 3). Należy też pamiętać, że barwy srebrna i błękitna są bardzo powszechne w herbach szlachty ruskiej.
    Trzy czerwone róże jako podstawowy znak są wyrazem piękna, honoru, odwagi, chwały, waleczności, ale też milczenia, dyskrecji, miłości. Z pewnością wiążą się z historią powstania herbu i jego nadania. Liczba róż również ma znaczenie, trójka symbolizuje doskonałość.
    Powtórzeniem symboliki róż, są trzy czerwone krople krwi, którymi broczy zbrojna ręka. Ręka wraz z mieczem i kroplami krwi stanowi spójny i oddzielny od róż i podkowy ze strzałami element mówiący herbu i pieczęci. Grupa ta przedstawia bogatą w symbole scenę. Ręka symbolizuje rycerza, który ułamuje klingę nagiego miecza. Trudno powiedzieć, czy przełamanie dotyczy miecza własnego czy innego rycerza, może krewnego, sąsiada. Miecz z kolei symbolizuje rycerza – człowieka wolnego, mężnego i honorowego wojownika, którego przymioty zostały tym aktem przełamania „uszczerbione”. Miecz przechodził z ojca na syna, a z chwilą wygaśnięcia rodu przełamywano go i chowano z razem z ostatnim przedstawicielem rodu. Przełamanie miecza na pół razem z trzema kroplami krwi broczącymi z miecza i zbrojnej ręki go ułamującej symbolizuje albo zakończenie rodu albo utratę dziedzictwa lub ewentualnie stanu rycerskiego czego efektem mógł być podział rodu na trzy gałęzie wyobrażone przez trzy krople krwi. Są one również symbolem ofiary jak krwawe łzy broczące z dziedzictwa rodu. Krew oznaczać może także upadek rodu, męstwo i odwagę jego przodków, jak również symbolizować ofiarę złożoną za ojczyznę. Przyczyną przełamania może być także pohańbienie. Ręka zbrojna z mieczem występuje też jako element herbu Jagiellonów (Pogoń) oraz w herbach przez nich nadawanych. Jednoznacznie wiąże rodzinę z Wielkim Księstwem Litewskim i monarchią Jagiellonów, zapewne także z księciem Witoldem i czasami króla Jagiełły, kiedy domniemani protoplaści naszego rodu pojawiają się w źródłach na Litwie i Rusi. Znaki te są zapewne pamiątką dramatycznych wydarzeń z przeszłości, które legły u podstaw emigracji przodków z Wołynia do Międzyrzeca Podlaskiego, a które dziś możemy sobie tylko wyobrazić. Twórcy tego elementu w pieczęci chcieli prostymi i uniwersalnymi znakami wyrazić konkretne treści, dziś niestety trudne do odczytania.
    Podkowa oznacza opiekę przed złymi mocami, jest symbolem szczęścia, każdy rycerz musiał umieć wykuć sobie podkowę i miecz. Srebrne strzały symbolizują bardziej zwycięzcę z ranami od wroga i miłość bożą niż zwycięstwo osiągnięte podstępem ze względu na symbolikę ich barwy – w odniesieniu do miecza, podkowy i strzał barwa srebrna symbolizuje ich nieskazitelność, szlachetność. Dwie strzały ułożone w krzyż św. Andrzeja symbolizują także wytrwałość i wierność co w kontekście miłości bożej można rozumieć też jako przywiązanie do wiary przodków, zapewne prawosławnej, potwierdza to częściowo podanie zachowane w gałęzi Netczuków z ul. Warszawskiej o obrządku i wierze jako piętnie rodu. Strzały symbolizują też podróże co wiązać można z kolei z ciągłym przemieszczeniem się rodziny z Litwy na Ukrainę i dalej do Międzyrzeca w XIV–XVI wiekiem.

Źródła i przypisy:
[1] P. Dudziński, Alfabet heraldyczny, Diogenes, 1997
.